Ulica Orla w Warszawie
| Śródmieście Północne | |||||||||||||
 Ulica Orla, widok w kierunku północnym | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||
 52°14′29,3″N 20°59′57,0″E/52,241467 20,999163
| |||||||||||||
Ulica Orla – ulica w warszawskiej dzielnicy Śródmieście.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Ulica została przeprowadzona i wybrukowana w 1766[1]. Nazwa, poświadczona w 1771, została utworzona na wzór innych nazw ulic nadawanych od nazw ptaków[2].
W 1784 ulica była zabudowana głównie domami murowanymi, niewielkimi kamieniczkami oraz kilkoma dworkami[3]. Zamieszkiwali ją w większości rzemieślnicy[3]. Na obu końcach ulicy wzniesiono dwa pałace, zwrócone jednak frontem do ulic prostopadłych do Orlej: pałac Hieronima Wielopolskiego (w linii ul. Elektoralnej) i Ignacego Dzierzbickiego (ul. Leszno)[4].
W drugiej połowie XIX w. przy ulicy wzniesiono kilka nowych kamienic, głównie dwu- i trzypiętrowych[5]. Na początku XX wieku działały tam także niewielkie przedsiębiorstwa produkcyjne z różnych branż, m.in.: wytwórnia powozów „Henryk Eberhardt i Syn”, wytwórnia obuwia „N. Leiserman i Syn”, fabryka wyrobów metalowych Edwarda Lorentza, wytwórnia szczotek i pędzli Stanisława Szczerkowskiego i fabryka lamp i wyrobów brązowych „Ch. M. Rapaport i Syn”[6].
W 1939 Orla była zwarcie zabudowaną ulicą o zabytkowym charakterze, z wyrównaną zabudową od trzech do pięciu kondygnacji[7]. Duży odsetek jej mieszkańców stanowiła ludność żydowska[7].
W listopadzie 1940 ulica w całości znalazła się w obrębie utworzonego przez władze niemieckie getta[8]. W narożnej kamienicy braci Orszaghów (ul. Leszno 15) mieścił się Wydział Ewidencji Ludności Żydowskiej Judenratu[9]. Ulica została wyłączona z getta i włączona do „aryjskiej” części miasta w sierpniu 1942, w trakcie wielkiej akcji deportacyjnej (wywózek Żydów do obozu zagłady w Treblince)[10].
W sierpniu 1944, w czasie powstania warszawskiego, część mieszkańców została wymordowana przez Niemców po opanowaniu przez nich 7 sierpnia rejonu ulicy Elektoralnej[11][7]. Wszystkie domy znajdujące się przy ulicy zostały spalone[7]. Ruiny, poza kamienicą Arona Sołowiejczyka (przed 1945 nr 3, współcześnie nr 5), zostały wyburzone po 1947. Na miejscu przedwojennych kamienic wzniesiono budynki stylizowane na historyczne[7]. W latach 1949–1960 między ulicami: Orlą, Świerczewskiego (od 1991 al. „Solidarności”), Żelazną, Chłodną i Elektoralną zbudowano osiedle mieszkaniowe Mirów zaprojektowane przez Tadeusza Kossaka[12].
Na całej długości ulicy zachował się bruk z kostki granitowej w kolorze różowym (granit skandynawski) z początku XX wieku[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 443.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 157. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 155.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 396. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 399−400. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 401. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ a b c d e Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 402. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Jacek Leociak: Biografie ulic. O żydowskich ulicach Warszawy: od narodzin po Zagładę. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2017, s. 199. ISBN 978-83-62020-89-8.
- ↑ Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 7. Getto szczątkowe po wielkiej akcji likwidacyjnej. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1969, s. 132.
- ↑ Lech Chmielewski: Przewodnik warszawski. Gawęda o nowej Warszawie. Warszawa: Agencja Omnipress i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Rzeczpospolita”, 1987, s. 22. ISBN 83-85028-56-0.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 404. ISBN 978-83-88372-42-1.