Veli bek Jedigar

Veli bek Jedigar

Damazy

pułkownik dyplomowany kawalerii
Data i miejsce urodzenia	31 października 1897 Tekeli, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	13 grudnia 1971 Buenos Aires
Przebieg służby
Lata służby	1921–1946
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Armia Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu Wojsko Polskie Armia Krajowa Polskie Siły Zbrojne
Jednostki	10 Pułk Strzelców Konnych, 7 Pułk Ułanów Lubelskich
Stanowiska	dowódca 7 Pułku Ułanów Lubelskich
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna azersko-radziecka, II wojna światowa
Późniejsza praca	robotnik
Odznaczenia

Veli bek Jedigar jako młody sierżant Dagestańskiego Pułku Kawalerii z Krzyżem Zasługi Wojskowego Orderu Świętego Jerzego i medalem Za Odwagę

Wanda Eminowicz

Veli bek Jedigar, właśc. Jedigaroff, ps. „Damazy” (ur. 31 października 1897 w Tekeli, zm. 13 grudnia 1971 w Buenos Aires) – azerski oficer, pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego i Armii Krajowej.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Veli bek Jedigar urodził się w 31 października 1897 roku w rodzinnym majątku Tekeli w guberni tyfliskiej. Pochodził z książęcej rodziny azerskiej, był synem Sadich Beka i księżniczki Olgi Russiwej-Kroczibaczewej. Jego starszy brat Arczył bek Jedigaroff był majorem WP i generalnym dyrektorem Centralnego Zarządu Dóbr Sanguszków.

Uczęszczał od 1909 do gimnazjum w Tyflisie, po którego ukończeniu w 1915 otrzymał świadectwo dojrzałości. Jedigar studiował na Politechnice Kijowskiej, porzucił ją jednak po kilku miesiącach i przeniósł się na uczelnię wojskową. W 1916 roku został absolwentem Tyfliskiego Korpusu Kadetów i w składzie Dagestańskiego Pułku Kawalerii wyjechał na front niemiecki, gdzie brał udział w ofensywie Brusiłowa. W momencie wybuchu rewolucji studiował w Kijowskiej Michajłowskiej Szkole Artylerii, którą porzucił na rzecz służby w wojskach Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu. Znalazł się w armii dowodzonej przez polskiego Tatara Macieja Sulejmana Sulkiewicza, gdzie powierzono mu dowodzenie oddziałem jazdy w Karabachu. Na przełomie 1919 i 1920 roku był dowódcą jednostki karabinów maszynowych w Tekińskim Pułku Jazdy. Po agresji Armii Czerwonej w kwietniu 1920 roku przeszedł na terytorium Gruzji i prowadził walki partyzanckie przeciw bolszewikom.

Emigracja do Polski

W marcu 1921 roku wyemigrował, pod naciskiem ojca, przez Turcję i Rumunię do Polski. Do Wojska Polskiego przyjęto go w listopadzie 1922 jako oficera kontraktowego w stopniu rotmistrza. Wkrótce potem został jednak zwolniony z powodu choroby. Do armii ponownie przyjęty w styczniu 1924 roku po ukończeniu kursu dowódców szwadronów w Obozie Szkolnym Kawalerii w Grudziądzu (styczeń–październik 1924) i w styczniu 1925 przydzielony do 10 pułku strzelców konnych w Łańcucie, gdzie dość szybko wyróżnił się podczas manewrów. Pełnił w pułku stanowiska: dowódca plutonu w szkole podoficerskiej, dowódca plutonu od czerwca 1925, dowódca 4 szwadronu od października 1926, dowódca 2 wydzielonego dywizjonu od stycznia 1928, dowódca 3 szwadronu od kwietnia 1928, dowódca szwadronu szkolnego od lutego 1929 i od lipca 1929 ponownie dowódca 4 szwadronu. Wkrótce potem znalazł się pod opieką gen. Janusza Głuchowskiego, wiceministra spraw wojskowych i dowódcy 7 pułku Ułanów Lubelskich.

Ukończył w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie kurs dowódców batalionów (luty–czerwiec 1930) i powrócił do 10 pułku strzelców konnych na stanowisko dowódcy szwadronu szkolnego. Następnie Jedigar ukończył z odznaczeniem Wyższą Szkołę Wojenną (1932) i jako oficer dyplomowany trafił do Brygady Kawalerii „Baranowicze”. W 1934 roku awansowany na majora, dwa lata później został zastępcą dowódcy 7 pułku Ułanów Lubelskich.

W tym okresie nawiązywał liczne znajomości i przyjaźnie z wyższymi oficerami, m.in. z gen. Stanisławem Grzmot-Skotnickim, z powodu którego silnie związał się z obozem piłsudczykowskim. W czasie wizyty tureckiej delegacji w Polsce pełnił na życzenie Piłsudskiego rolę tłumacza. Po jego śmierci znalazł się wśród żołnierzy pełniących wartę przy wystawionym ciele Piłsudskiego. W 1939 roku pełnił służbę w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu na stanowisku dyrektora nauk Kursów doskonalenia oficerów i podoficerów zawodowych.

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej był od 11 września szefem sztabu Mazowieckiej Brygady Kawalerii. W czasie kampanii trafił do niewoli niemieckiej, ale kilka miesięcy później zwolniono go jako obcokrajowca, w efekcie czego w sierpniu 1940 roku wrócił do Warszawy.

Po dotarciu do Warszawy zawiązał konspiracyjny 7 pułk ułanów Lubelskich (ps. Mazury–Jeleń) i dowodził nim od sierpnia 1940 do lipca 1944 roku. W 1942 roku został awansowany do stopnia podpułkownika. Cieszył się dużym poważaniem wśród podwładnych. Ponadto jako przyjaciel gen. Tadeusza Bór-Komorowskiego był szefem działu kawalerii w Wydziale Broni Szybkich Oddziału III Komendy Głównej AK. Zapewne w 1944 awansowany do stopnia pułkownika.

W lipcu 1944 roku gen. Bór-Komorowski rozkazał mu wyjechać na Zachód, co uczynił 17 lipca, wyruszając z żoną i córką do Wiednia. Po otrzymaniu wiadomości o wybuchu powstania w Warszawie wrócił przez zieloną granicę do Polski. Jego pułk został już jednak zdziesiątkowany w nieudanym ataku na siedzibę Gestapo przy al. Szucha.

Jedigar wydał więc 12 stycznia 1945 roku rozkaz rozwiązania jednostki i tuż po rozpoczęciu ofensywy sowieckiej znad Wisły opuścił Polskę ostatnim niemieckim pociągiem ewakuacyjnym.

Emigracja powojenna

Zaraz po przybyciu do Wiednia wyemigrował z rodziną do Włoch, wstąpił do 2 Korpusu Polskiego, gdzie powierzono mu odtworzenie 7 pułku. Po przybyciu do Wielkiej Brytanii został komendantem w obozie Tilstok, później przeniósł się z rodziną do Londynu. Po likwidacji polskich jednostek wojskowych wyemigrował z rodziną do Argentyny w 1949 roku. Tam rozpoczął tworzenie organizacji kombatanckich, był także wiceprezesem Organizacji Ujarzmionych Narodów „Liberación Europea”. Przewodniczący Tymczasowego Zarządu od 1949, a od 1950 przewodniczący Zarządu Okręgu Koła AK w tym kraju. Początkowo pracował w porcie jako tragarz, później w fabryce wyrobów tekstylnych jako robotnik. Po śmierci żony w 1953 roku zajął się wychowaniem córki.

Zmarł w Buenos Aires 13 grudnia 1971 roku na trzeci zawał serca. 4 sierpnia 1990 roku jego prochy zostały pochowane na warszawskim Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim przy asyście kompanii honorowej Wojska Polskiego.

Veli bek Jedigar w 1938 roku ożenił się z Wandą Eminowicz, z którą miał córkę Zulejchę (ur. 1942).

Ordery i odznaczenia

• Order Azerbejdżańskiej Republiki Demokratycznej „Za Męstwo”
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Krzyż Walecznych
• Krzyż Armii Krajowej

Publikacje

• Zarys historii wojennej Tatarskiego Pułku Ułanów imienia pułkownika Mustafy Achmatowicza. Warszawa: Główna Drukarnia Wojskowa, 1933, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Krym w 1860 roku [w:] Głos z Minaretu nr 10/11 i 12/13, 1949

Upamiętnienie

• Popiersie odsłonięte w 2017 w parku im. Józefa Polińskiego w Warszawie.

Bibliografia

• Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 91. ISBN 83-211-0758-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.