Wartołka
.jpg) Stenanthium gramineum | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
wartołka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Stenanthium (A.Gray) Kunth Enum. Pl. 4: 189 (1843) | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Stenanthium angustifolium (Pursh) Kunth. [= Stenanthium gramineum (Ker Gawl.) Morong][3]. | |||
| Synonimy | |||
| |||
Wartołka (Stenanthium (A.Gray) Kunth) – rodzaj wieloletnich, ziemnopączkowych roślin zielnych z rodziny melantkowatych, obejmujący trzy gatunki endemiczne dla środkowo-wschodnich Stanów Zjednoczonych[4], gdzie zasiedlają lasy iglaste i torfowiska[5].
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów στενά (stena – wąsko) i ανθινός (anthinos – kwiatowy), odnosząc się do kształtu kwiatostanów tych roślin[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny zielne.
- Łodyga
- Pędem podziemnym jest okryta łuskowatymi liśćmi cebulka lub skrócone kłącze. Pęd naziemny wzniesiony, z 2–3 zredukowanymi przysadkami[7].
- Liście
- Liście głównie odziomkowe, naprzemianległe, łukowato wygięte, tworzące pochwę liściową. Blaszki liściowe wąsko równowąskie do odwrotnielancetowatych, paskowate, nagie, zaostrzone lub tępe[7], osiągające długość 20–40 cm.
- Kwiaty
- Kwiaty obupłciowe (proksymalnie) lub męskie (dystalnie)[7], krótkoszypułkowe lub siedzące[8], sześciopręcikowe, zebrane w wiechę (Stenanthium gramineum) lub grono (pozostałe gatunki)[7]. Okwiat pojedynczy, trwały, sześciolistkowy, talerzykowaty (S. gramineum) lub rurkowato-dzwonkowaty (pozostałe gatunki). Listki okwiatu podługowato-lancetowate lub lancetowate o ostrych lub zaostrzonych wierzchołkach, u niektórych gatunków doosiowo z dwuklapowymi gruczołkami wydalniczymi. Pręciki wolne lub u nasady zrośnięte z okwiatem, o lancetowatych nitkach i jednokomorowych, odwrotniesercowato-nerkowatych główkach. Zalążnia częściowo dolna lub górna, trzykomorowa proksymalnie, jednokomorowa dystalnie, przechodząca w trzy wygięte szyjki słupka zakończone drobnymi znamionami[7].
- Owoce
- Błoniaste, głęboko trójklapowe torebki. Nasiona, od 3 do 4 w każdej komorze, wąsko podługowate lub elipsoidalne do lancetowatych, spłaszczone, kanciaste do skrzydełkowatych[7].
- Genetyka
- Liczba chromosomów homologicznych x = 8, 10[8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzaj zaliczany jest do podrodziny Melanthieae w rodzinie melantkowatych (Melanthiaceae), należącej do rzędu liliowców (Liliales) zaliczanych do jednoliściennych (monocots)[2]. Zgodnie z badaniami filogenetycznymi podrodziny Melanthieae rodzaj Stenanthium stanowi klad siostrzany rodzaju Anticlea[9].
- Gatunki[4]
- Stenanthium densum (Desr.) Zomlefer & Judd
- Stenanthium diffusum Wofford
- Stenanthium gramineum (Ker Gawl.) Morong
Zagrożenie i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Stenanthium gramineum podlega w Stanach Zjednoczonych ochronie gatunkowej na podstawie praw stanowych. W trzech stanach (Floryda, Illinois i Indiana) gatunek został uznany zagrożony (E), w kolejnych trzech (Maryland, Ohio i Kentucky) za narażony na wyginięcie (T)[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
- ↑ Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-03-13].
- ↑ a b c Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).
- ↑ Wendy B. Zomlefer i Walter S. Judd. Resurrection of Segregates of the Polyphyletic Genus Zigadenus s.l. (Liliales: Melanthiaceae) and Resulting New Combinations. „Novon”. 12, 2002.
- ↑ D. Gledhill: The names of plants. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 361. ISBN 978-0-521-86645-3.
- ↑ a b c d e f Frederick H. Utech. Liliaceae. „Flora of North America”. 26. (ang.).
- ↑ a b M.N. Tamura: Melanthiaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 377-378. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
- ↑ Wendy B. Zomlefer at al.. Generic circumscription and relationships in the tribe Melanthieae (Liliales, Melanthiaceae), with emphasis on Zigadenus: evidence from its and trnL-F sequence data. „American Journal of Botany”. 88 (9), s. 1657–1669, 2001. (ang.).
- ↑ PLANTS Threatened & Endangered. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).