Wigierska Kolej Wąskotorowa
| kolej wąskotorowa | |
 Stacja kolei wąskotorowej w Płocicznie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Lokalizacja | |
| Operator |
Wigierska Kolej Wąskotorowa s.c. |
| Liczba linii |
1 |
| Lata funkcjonowania |
1916–1989 |
| Infrastruktura | |
| Długość sieci |
10 km |
| Rozstaw szyn |
600 mm |
| Liczba stacji |
5 |
| Strona internetowa | |
Wigierska Kolej Wąskotorowa – wąskotorowa kolejka turystyczna o długości 10 km, biegnąca wzdłuż południowego brzegu jeziora Wigry na Suwalszczyźnie, między miejscowościami Płociczno i Krusznik. Kolejka jest cennym zabytkiem techniki oraz jedną z całorocznych atrakcji turystycznych regionu. Latem przewozy odbywają się w odkrytych wagonikach, poza sezonem letnim w krytych i ogrzewanych[1].
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
Historia[edytuj | edytuj kod]
Kolej Leśna w Płocicznie 1916-1989[edytuj | edytuj kod]
W czasie I wojny światowej w Puszczy Augustowskiej wybudowano leśną kolejkę wąskotorową o szerokości toru 600 mm do transportu drewna z wyrębu. Inicjatorem budowy było Cesarstwo Niemieckie, które zajęło Suwalszczyznę i rozpoczęło rabunkową gospodarkę leśną. W Płocicznie zbudowano w tym celu tartak, który uruchomiono wiosną 1916 roku[2]. Drewno do niego dowoziła prowizoryczna kolej wąskotorowa zbudowana – odmiennie niż później – wzdłuż zachodniego brzegu jeziora Wigry (z rejonu miejscowości Cimochowizna i Leszczewek)[2]. Od tartaku zbudowano bocznicę do linii normalnotorowej w Płocicznie w celu wywozu tarcicy. Na koniec 1916 roku kolej wąskotorowa miała 13 km długości i pracowały na niej trzy parowozy[2]. Po wojnie kolej została przejęta przez państwo polskie. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej, w 1921 roku została ona przekazana Zarządowi Lasów Państwowych w Siedlcach, a w kolejnym roku utworzono terenowy Zarząd Kolei Leśnej w Płocicznie[2].
W latach 20. kolej rozbudowano. W związku z rozpoczęciem eksploatacji lasów po wschodniej stronie jeziora, rozebrano tor na zachodnim brzegu jeziora, a wytyczono nowy szlak wzdłuż jego południowego brzegu. W 1923 roku kolej doprowadzono przez Tobołowo do Głębokiego Brodu (długość linii: 23 km)[2]. Parowozy w liczbie trzech, a w latach 30. czterech, wypożyczono od PKP[2]. Zdecydowano następnie przedłużyć kolej do Zelwy, co ukończono w 1932 roku, budując odgałęzienie przez Gulbin do Zelwy, z mostem nad Czarną Hańczą[2]. Liczebność taboru sięgnęła 90 par wózków do dłużycy i 29 platform, a długość linii wynosiła 37 km[2]. Położone obok szlaku jeziora: Wigry, Wierśnie i Zelwa – były doskonałymi magazynami konserwującymi drewno.
Podczas II wojny światowej od października 1939 roku Suwalszczyzna ponownie znalazła się pod niemiecką okupacją, a kolej włączono do Niemieckich Kolei Państwowych z dyrekcją w Królewcu[2]. W celu kontynuowania intensywnego wywozu drewna, Niemcy zwiększyli tabor do sześciu parowozów i zmodernizowali infrastrukturę[2]. W tym czasie rozpoczęto też przewozy osobowe dwoma sprowadzonymi wagonami[3]. Pod koniec wojny Niemcy zabrali lub zniszczyli część taboru, lecz trzy parowozy zostały ukryte przez pracowników[3].
Po wojnie kolej została odbudowana i przejęta przez Zarząd Lasów Państwowych w Białymstoku. W 1948 roku zbudowano 8-kilometrowe odgałęzienie na północ wzdłuż wschodniego brzegu jeziora z Tobołowa w kierunku Maćkowej Rudy, z zamiarem dalszego przedłużenia kolei do Sejn, lecz zrezygnowano z tego i dalsze prace wstrzymano[3]. Długość wszystkich linii sięgnęła 45 km[2]. Do połowy lat 50. liczebność taboru sięgnęła pięciu parowozów, 60 wózków do dłużycy i 20 platform[2]. Na przełomie lat 60/70. wprowadzono lokomotywy spalinowe, których liczba wraz z wycofywaniem parowozów od II połowy lat 70. sięgnęła czterech[2]. W tym czasie jednak też zlikwidowano część odgałęzień w związku z konkurencją ze strony transportu samochodowego[3]. Długość linii spadła do 36 km w 1984 roku i 27 km w 1992 roku[2]. W 1989 roku wąskotorówka zakończyła przewozy.
Pod koniec działalności kolejki w 1989 powstał półgodzinny reportaż Waldemara Karwata, zatytułowany Zemsta głuszca. Reportaż ukazywał pracę miejscowych robotników zatrudnionych przy kolejce oraz przyrodę Puszczy Augustowskiej[4][5].
Z inicjatywy miłośników kolei i lokalnych entuzjastów, w 1991 roku kolej została wpisana do rejestru zabytków pod numerem A-857 decyzją z 7 lipca 1991 roku jako jedna z najdłużej pracujących kolejek leśnych w Polsce[6]. Ochroną objęto odcinek od Płociczna do szosy Augustów – Sejny, w tym torowisko z mostami i przepustami, parowozownię, zakłady naprawcze, dyspozytornię[7]. Przez kolejne lata, z braku funduszy oraz koncepcji wykorzystania, infrastruktura kolei jednak niszczała, część szyn została rozkradziona, a tabor nieobjęty ochroną został wywieziony w inne miejsca lub złomowany[6][8].
Wigierska Kolej Wąskotorowa 2000-2003[edytuj | edytuj kod]
Przez kilka lat, dawna kolej leśna była nieczynna. Pod koniec XX wieku powstał pomysł ponownego jej uruchomienia, tym razem jako atrakcji turystycznej Wigierskiego Parku Narodowego i Puszczy Augustowskiej. W 1998 roku została w tym celu zawiązana prywatna spółka cywilna pod nazwą Wigierska Kolej Wąskotorowa[6]. Prace restauracyjne przy zabytku rozpoczęto jesienią 2000 roku i do 2001 roku wyremontowano 9-kilometrowy odcinek z Płociczna do Krusznika[8]. Kolej zakupiła i wyremontowała wagony i trzy lokomotywy spalinowe (z kolei w Hajnówce i cegielni)[8]. Wzdłuż szlaku, w atrakcyjnych miejscach Wigierskiego Parku Narodowego, w Puszczy Augustowskiej, niemal nad samymi brzegami Wigier urządzono przystanki widokowe: Binduga, Powały, Bartny Dół. Trasa w 99% prowadzi przez tereny Wigierskiego Parku Narodowego, w tym w 70% przez lasy[6]. Oficjalnego otwarcia kolejki dokonano 19 maja 2001 roku[9]. Wąskotorówka szybko stała się dużą atrakcją turystyczną Wigierskiego Parku Narodowego.
Jeszcze przed 2003 rokiem uruchomiono działalność całoroczną dla zorganizowanych grup, w ramach szerszej oferty turystycznej (restauracji, pensjonatu i stadniny koni)[9]. Poza sezonem letnim, kolej jeździ na zamówienie[9]. W sezonie letnim od czerwca do sierpnia 2003 roku uruchamiano po raz pierwszy cztery rozkładowe pociągi dziennie zamiast dwóch (o 10, 13, 16 i 19) i kolej przewiozła wówczas ok. 15 tys. osób[10]. W tym roku wprowadzono radiofonizację składów, z nagranymi przez lektora informacjami o kolei i parku narodowym odtwarzanymi na postojach[10].
Wigierska Kolej Wąskotorowa powstała, aby odbudować i chronić zabytkową kolejkę na całej jej długości. WKW czyniła od początku starania w celu uzyskania zgody Lasów Państwowych i Służby Ochrony Zabytków na prace restauracyjne na dalszym odcinku od Krusznika do Tartaczyska nad Czarną Hańczą (kolejnych 14 km), lecz bezskutecznie[8].
Trasa[1][edytuj | edytuj kod]
- Binduga – pierwszy przystanek kolejki. Położony jest nad brzegiem Wigier w miejscu, gdzie dawniej wyciągano z wody spławiane drewno. Z przystanku widać zatokę Wigierki oraz kościół w Gawrych Rudzie.
- Bartny Dół – przystanek drugi z widokiem na jezioro Wigry. Widać stąd największe wyspy jeziorne w Polsce: Ordów i Ostrów. W okolicy od XVI w. do lat 30. XIX w. funkcjonowały barcie.
- Krusznik – Zielona Karczma – ostatni przystanek w stronę wyjazdową. Kolejka po krótkim postoju rusza z powrotem do Płociczna. Nazwa pochodzi od XVIII-wiecznego miejsca postoju na skrzyżowaniu traktów, które było jedynie osłonięte drzewami – prawdziwa karczma nie istniała.
- Powały – przystanek nad jeziorem, położony na rozległej polanie. Niedaleko znajduje się pomost widokowy na wysokim brzegu zbiornika.
- Muzeum Kolei Wąskotorowej w Płocicznie/Płociczno Wąskotorowe – zgromadzono tu pamiątki po kolejce leśnej.
Tabor[edytuj | edytuj kod]
Obecny[edytuj | edytuj kod]
W 2012 w skład taboru kolejki wchodziły:
- Lokomotywa spalinowa GLs30 (rok produkcji: 1954)
- Lokomotywa spalinowa WLS40 (rok produkcji: 1966)
- Lokomotywa spalinowa LKM V10C (nr 250556/73)[11]
- Parowóz Tx1113 typu HF (eksponat)[12]
- 3 wagony kryte
- 4 wagony letnie odkryte
- Wagon gospodarczy
- Pług śnieżny[6]
- Pociąg naprawczy
- Drezyna motorowa z silnikiem WFM 125 cm³
- Drezyna motorowa z silnikiem SHL 175 cm³
Dawny[edytuj | edytuj kod]
Po zakończeniu funkcjonowania kolei leśnej, do 1994 roku kolej miała m.in.
- 2 lokomotywy spalinowe LKM V10C (nr 250504/71 i 250568/74)[13]
- 3 parowozy Las (pod koniec nieczynne, Ty244 i Ty1136 ustawiono następnie jako pomniki w Ełku, Ty1139 sprzedany za granicę)[8][6]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b O kolejce. augustowska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-03)]..
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Pokropiński i Moczulski 2001 ↓, s. 28.
- ↑ a b c d Pokropiński i Moczulski 2001 ↓, s. 29.
- ↑ Zielone Kino „Zemsta Głuszca”. ZieloneWrota.pl. [dostęp 2013-05-14].
- ↑ Zemsta Głuszca. FilmPolski.pl. [dostęp 2013-05-14].
- ↑ a b c d e f Pokropiński i Moczulski 2001 ↓, s. 30.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych - woj. podlaskie. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2013-05-13].
- ↑ a b c d e Stanisław Huryn. Ratujmy kolejkę. „Świat Kolei”. 10/2001. s. 2.
- ↑ a b c Dariusz Dołubizno. Wigierska Kolej Wąskotorowa. „Świat Kolei”. 1/2003, s. 6, 2003.
- ↑ a b Dariusz Dołubizno. Płociczno. „Świat Kolei”. 1/2004. s. 6.
- ↑ Dariusz Dołubizno. Płociczno - nowe lokomotywy. „Świat Kolei”. 2/2003. s. 6.
- ↑ Marek Malczewski. Tx1113. „Świat Kolei”. 12/2001. s. 6.
- ↑ Pokropiński i Moczulski 2001 ↓, s. 29-30.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wigierska Kolej Wąskotorowa. www.augustowska.pl.
- Wigierska Kolej Wąskotorowa. www.wigry.org.pl.
- Elżbieta Perkowska. Szlak kolejki wąskotorowej. „Wigry. Kwartalnik Wigierskiego Parku Narodowego”. 1, 2012. Wigierski Park Narodowy.
- Wigierska Kolej Wąskotorowa. Urząd Transportu Kolejowego. [dostęp 2013-05-12].
- Wigierska Kolej Wąskotorowa s.c.. Gazeta.pl Białystok. [dostęp 2013-05-12].
- Bogdan Pokropiński, Marek Moczulski. Nad Czarną Hańczą i Wigrami. Dawna wąskotorowa kolej leśna – atrakcją turystyczną!. „Świat Kolei”. 4/2001, s. 28-30, 2001.