Wikiprojekt:GLAM/Archiwa społeczne w Wikipedii/FAQ

O projekcie

Artykuły

Archiwalia i zdjęcia

FAQ

Bibliografia

Działania i terminy

Pomoc i kontakt

Uczestnicy

Na większość z poniższych pytań znajdziesz pełniejszą odpowiedź w broszurze Anatomia wolnych licencji autorstwa Tomasza Ganicza i Agnieszki Kwiecień. Jest ona dostępna na… wolnej licencji, więc możesz ją pobrać za darmo

Kwestie prawnoautorskie wyjaśnia też broszura Domena publiczna, również do pobrania za darmo

Niniejsza strona jest próbą skrótowej odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące praw autorskich, jakie stawiają osoby dzielące się multimediami z repozytorium Wikimedia Commons. W razie wątpliwości dobrze jest skonsultować się z poradnikiem dostępnym na stronie Pomoc:Porady prawne.

Czy w Wikimedia Commons mogę…

udostępniać własne fotografie?

Oczywiście! Zgodnie z polskim (i nie tylko) prawem autorskim, autorowi przysługuje prawo do dysponowania własnym utworem wedle uznania. Może na przykład samodzielnie określić warunki, na jakich udostępni taki utwór podmiotom trzecim. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, gdy autor przeniósł jakąś umową swoje majątkowe prawa autorskie na inny podmiot (np.: zleceniodawcę, wydawcę itd) lub wykonał te fotografie w ramach obowiązków służbowych wynikających z umowy o pracę. Wówczas musi uzyskać zgodę aktualnego właściciela praw majątkowych, bo inaczej może narazić się na zarzut złamania warunków umowy.

umieszczać fotografie, jeśli autor fotografii jest nieznany?

W skrócie: to zależy od wieku utworu.

Jeśli utwór ewidentnie powstał na przykład w XVI wieku, wtedy można bezpiecznie założyć, że jego autor zmarł ponad 70 lat temu.

Natomiast jeśli dany utwór jest nowszy, powstał na przykład w XX wieku, wtedy mówimy o tzw. utworach osieroconych. Problem z nimi jest taki, że najczęściej nie wiemy, czy od śmierci ich autora faktycznie upłynęło 70 lat, a poszukiwania jego lub spadkobierców byłyby kosztowne i nie dawałyby zbyt wielkich szans na sukces. Wystarczy wyobrazić sobie próbę dotarcia do nieznanej osoby, która w 1944 roku nacisnęła spust migawki, a jedyna znana odbitka znajduje się w prywatnych zbiorach z adnotacją „Tata we Francji”.

Zgodnie z przegłosowaną 11 września 2015 nowelizacją ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, dozwolony użytek utworów osieroconych został ograniczony do zastosowań niekomercyjnych przez wymienione państwowe biblioteki publiczne, archiwa państwowe, państwowe uczelnie i instytucje badawcze, państwowe instytucje kultury, których celem jest gromadzenie i udostępnianie zbiorów. Ponadto mogą one korzystać z takich utworów jedynie w celu realizacji służących interesowi publicznemu ich statutowych zadań. Wniosek z tego jest taki, że w Wikipedii i Wikimedia Commons nie możemy korzystać z utworów osieroconych.

zamieszczać zdjęcia osób (np. portretowe, komunijne, ślubne, szkolne itd.), bez pytania tych osób o zgodę na udostępnianie ich wizerunku?

Sprawę reguluje Rozdział 10. prawa autorskiego (artykuł 81). Co do zasady publikacja wizerunku wymaga zgody osoby przedstawionej. Są jednak trzy wyjątki, zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby:

1. powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2. stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza;
3. która otrzymała zapłatę za pozowanie do zdjęcia (w takim wypadku zgoda jest dorozumiana).

Roszczenia do ewentualnej publikacji wizerunku osoby bez jej zgody może zgłaszać zainteresowana, a przez 20 lat po jej śmierci także małżonek czy zstępni.

W praktyce oznacza to, że jeśli zdjęcie przedstawia grupę osób w miejscu publicznym lub podczas otwartego zgromadzenia, można takie zdjęcie udostępnić na Commons bez pytania zainteresowanych o pozwolenie. Można także udostępnić zdjęcie portretowe polityka, policjanta, urzędnika państwowego czy innej osoby publicznej. Jeśli zdjęcie już wcześniej zostało opublikowane, wtedy zakłada się, że taką zgodę już wyrażono.

Osobną kwestią jest dalsze wykorzystanie (na przykład komercyjne) zdjęć już wgranych do repozytorium Wikimedia Commons.

O sprawie traktuje dedykowany poradnik na temat ochrony wizerunku rozpoznawalnych osób na Commons.

Zobacz też: Commons:Country_specific_consent_requirements#Poland oraz szablon c:Template:Personality rights

zamieszczać fotografie wykonane w Zakładach Fotograficznych w XIX lub XX wieku, jeśli Zakład istnieje?

1. Krótka odpowiedź jest taka – że o ile nie ma dowodów na jakąś nietypową sytuację – właścicielem majątkowych praw autorskich do zdjęć z zakładów fotograficznych są ich właściciele lub ich spadkobiercy i należy uzyskać ich zgodę, aby móc zdjęcie zamieścić w Wikimedia Commons.
   1. Utwór czy nie utwór: Teoretycznie, nie wszystkie zdjęcia stanowią utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Przykładowo fotografie paszportowe („lewy półprofil z odsłoniętym uchem”) zasadniczo nie pozostawiają autorowi pola manewru jeśli chodzi o dobór tła, oświetlenie czy ustawienie postaci. Niemniej – ponieważ przy każdym zdjęciu zawsze ktoś może twierdzić, że wniósł do niego wkład twórczy (np.: ustawiając odpowiednio fotografowaną osobę, czy wybierając moment wykonania zdjęcia gdy osoba się ładnie uśmiecha) – istnieje zawsze ryzyko, że ktoś może uznać każde zdjęcie za utwór i dlatego w Wikimedia Commons zakłada się, że każde zdjęcie (za wyjątkiem wykonanych zupełnie automatycznie, np. w maszynie do zdjęć, czy kadr z kamery przemysłowej) jest jednak utworem, nawet jeśli wygląda na zupełnie rutynowo wykonane. To czy zdjęcie ma charakter „artystyczny”, czy „jest rutynowe” nie ma tu znaczenia. Należy zatem przyjąć, że w zasadzie prawie każde zdjęcie jest utworem i jako takie podlega, normalnej, pełnej ochronie prawa autorskiego.
   2. Kto jest właścicielem praw: Ochrona autorskich praw majątkowych trwa przez okres życia fotografa i 70 lat od jego śmierci. Jeśli fotograf pracował w zakładzie fotograficznym nie będąc jego właścicielem nie ma zwykle wątpliwości, że wykonywał zdjęcie w ramach obowiązków służbowych, zatem prawa majątkowe do tego zdjęcia należą do właściciela zakładu. Jeśli zakład fotograficzny już nie istnieje – i tak prawa majątkowe do zdjęcia ma zwykle były właściciel zakładu lub jego spadkobiercy, o ile nie zbyli tych praw na osobę trzecią (np.: kolejnego właściciela zakładu, lub dłużników).
      1. Zamawiający zdjęcia, ani osoba na nim widniejąca zwykle nie są właścicielem praw majątkowych do zdjęcia, nawet jak za to zdjęcie zapłacili! Zdjęcia z zakładów fotograficznych – są zwykle wykonywane jako usługa – bez podpisywania umów o przeniesienie praw majątkowych na zamawiającego – zatem prawa majątkowe zostają się przy właścicielu zakładu. Musi istnieć dowód w postaci pisemnej umowy z klauzulą przeniesienia praw majątkowych, aby uznać, że zamawiający zdjęcie ma do niego majątkowe prawa autorskie.
2. Z perspektywy Commons kluczowa jest także kwestia ewentualnej wcześniejszej publikacji. Na przykład jeśli zdjęcie zostało opublikowane przed wprowadzeniem obecnie obowiązującej ustawy w 1994 roku bez wyraźnego zastrzeżenia praw autorskich (na przykład w gazecie, na afiszu teatralnym czy w książce), wtedy można uznać je za część domeny publicznej (i oznaczyć szablonem PD-Polish). – Jest to jednak trochę ryzykowne, bowiem w okresie PRL zdarzało się często, że wydawcy ignorowali zastrzeżenie praw autorskich fotografa umieszczone na dostarczonej odbitce i publikowali zdjęcie bez odpowiedniej adnotacji. W takiej sytuacji, fotograf lub jego spadkobiercy – o ile są w posiadaniu odbitki z zastrzeżeniem – mogą żądać usunięcia zdjęcia, nawet jeśli gdzieś zostało opublikowane bez zastrzeżenia tych praw.

mogę udostępniać materiały archiwalne wytworzone przez instytucję samorządową, państwową itd. (np. świadectwa szkolne, akty urodzenia, zaproszenia, pisma związkowe, znaczki, kartki pocztowe)? Co z danymi wrażliwymi?

Druki urzędowe nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego

Krótka odpowiedź: tak, o ile materiał archiwalny jest dokumentem lub materiałem urzędowym. Pozostałe archiwalia – np. czasopisma, kartki pocztowe, stare zdjęcia itp. – należy raczej uznawać za utwory chronione prawem autorskim i potrzebna jest zgoda właściciela tych praw o ile one nie wygasły.

1. Dokumenty urzędowe: Zgodnie z artykułem 4 ustawy prawo autorskie nie stanowią utworu (a więc i przedmiotu prawa autorskiego) m.in. akty normatywne lub ich urzędowe projekty oraz urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole. Co oznacza, że z perspektywy prawnoautorskiej należy je traktować jako część domeny publicznej. Zobacz choćby świadectwo wzorcowania oporników, świadectwo urodzenia Tadeusza Gajcego czy szkolną cenzurkę Zofii Lipińskiej.
2. Pozostałe archiwalia, które nie są dokumentem ani materiałem urzędowym należy traktować jako utwory, jeśli mają cechy twórcze.
3. Ze znaczkami pocztowymi jest sprawa dość złożona, bowiem Poczta Polska była w pewnych okresach państwowym urzędem, w innych państwowym przedsiębiorstwem i zależnie od tego statusu – można uznawać je za materiały urzędowe albo nie. Aktualnie Poczta Polska jest przedsiębiorstwem – zatem współczesne znaczki pocztowe nie są materiałem urzędowym.
4. Właścicielem praw majątkowych archiwaliów nie będących materiałami urzędowymi nie jest zwykle archiwum – chyba że przejmując te materiały zadbały o podpisanie stosownych umów o przeniesieniu tych praw, lub istnieją dowody, że prawa te przeszły na Skarb Państwa (np.: w wyniku braku spadkobierców, albo konfiskaty). Przez sam fakt przechowywania materiałów nie nabiera się do nich żadnych praw autorskich.

udostępniać zdjęcia własne – np. kolaże z książek, czasopism, fotografii, dokumentów itp.?

To jest kolaż złożony ze zdjęć różnych autorów – jednak wszystkie dostępne były na wolnych licencjach

Zdjęcia własnego autorstwa – generalnie tak. Natomiast kolaże – tu już sprawa się komplikuje, bowiem zależy to od utworów, z których składa się kolaż.

Jeśli utwór powstały z połączenia drobnych fragmentów innych utworów spełnia cechy odrębnego utworu (czyli charakteryzuje się indywidualnością i jest efektem pracy twórczej, a nie na przykład mechanicznego zestawienia), wtedy, wg niektórych interpretacji prawnych można sporządzić taki kolaż bez zgody właścicieli autorskich praw majątkowych, korzystając z prawa do cytatu. Jednak przy kolażach fotograficznych powstaje problem prawidłowego oznaczenia takiego swoistego cytatu (trzeba jakoś podać autorów i źródła wszystkich zdjęć), oraz kwestia zachowania integralności twórczej poszczególnych zdjęć i praw twórców do rzetelnego korzystania

Tak czy owak, Wikimedia Commons (ani polskojęzyczna Wikipedia) nie akceptują plików udostępnianych na zasadach dozwolonego użytku, do których zalicza się też prawo cytatu, dlatego takich kolaży nie można u nas udostępniać. Natomiast jeśli wszystkie części składowe naszego kolażu są już w domenie publicznej (lub zostały poprawnie udostępnione na otwartej licencji i prawidłowo je opiszemy) – wtedy taki kolaż jak najbardziej można zamieścić. Przykładem może być choćby taki kolaż zdjęć, który łączy w sobie utwory w domenie publicznej oraz nowsze, udostępnione na wolnych licencjach.

W jakiej rozdzielczości powinienem/powinnam udostępniać pliki jpg – jak jest minimalna i maksymalna rozdzielczość?

Generalnie: im wyższa, tym lepiej. Celem repozytorium Wikimedia Commons jest zgromadzenie plików dostępnych na wolnych licencjach lub będących w domenie publicznej do dalszego wykorzystania przez innych: przez różne wersje językowe Wikipedii, przez Wikisłownik, Wikiźródła, ale też przez każdego chętnego na Ziemi. A im wyższa rozdzielczość, tym większa szansa, że taki plik na przykład nada się do druku. Za dobrą rozdzielczość pliku wyświetlanego wyłącznie w internecie uznaje się przynajmniej 90 dpi, dla plików nadających się do druku bezpieczne minimum to 300 dpi.

Techniczny limit rozmiaru pliku wgrywanego na Commons to obecnie 4 GB, ale w razie potrzeby da się go obejść. Praktyczne minimum rozmiaru pliku graficznego to 300 pikseli u podstawy (domyślny rozmiar miniaturki w wielu wersjach Wikipedii), jednak tak małe pliki rzadko wykorzystywane są przez wikipedystów, a poza Wikimediami – praktycznie wcale.

udostępniać fotografie ze znakiem wodnym?

Istnieje kilka typów tego, co w internecie określa się mianem znaku wodnego:

1. ✘ Destruktywne, czyli takie, które w znacznym stopniu ograniczają możliwości wykorzystania pliku;
2. ✘ Promocyjne, które znacznie wykraczają poza zwyczajowe wskazanie autora bądź właściciela praw, na przykład reklamują ich stronę internetową;
3. ? Widoczne znaki wodne, które jednak nie mieszczą się w powyższych dwóch kategoriach;
4. ✓ Niewidoczne, czyli wszelkie formy cyfrowego oznaczania plików które nie wpływają na ich wykorzystanie.

Te ostatnie, czyli na przykład opisy w danych EXIF, są powszechnie akceptowane. Natomiast pierwsze dwie grupy (choćby wielki napis z nazwą repozytorium biegnący przez całe zdjęcie albo podpis autora w rogu fotografii) są zdecydowanie niezalecane. Powodów ku temu jest kilka. Przede wszystkim te same informacje najczęściej da się również zawrzeć w danych EXIF oraz w opisie pliku, a więc nie ma potrzeby podawania ich dodatkowo na samym pliku graficznym. Co więcej, prawo autorskie wymaga, by autora podpisać w formie w jakiej sobie tego zażyczył. Jeśli autor zażyczy sobie, by podpisywano go jako „Jan Kowalski / kowalski.com”, wtedy każda osoba czy instytucja która zechce jego twórczość wykorzystać, musi zawrzeć taki podpis. Tymczasem jeśli autor postanowi umieścić taki tekst na samym zdjęciu, szansa na to, że ktokolwiek wykorzysta taki plik choćby w artykule Wikipedii, w publikacji czy kolażu zdjęć spada niemal do zera.

Warto też pamiętać, że z perspektywy prawa autorskiego tworzenie dwuwymiarowej kopii dwuwymiarowego utworu nie tworzy nowego utworu. Nie staję się autorem Mona Lisy tylko dlatego, że wykonałem cyfrową reprodukcję obrazu; tak samo nie przysługują mi autorskie prawa majątkowe z tytułu zeskanowania XIX-wiecznego afisza teatralnego.

udostępniać dzieła osierocone, które nie były wcześniej publikowane, a Wikimedia będą pierwszym miejscem ich publikacji?

Nie. Zobacz pełniejsze wyjaśnienie w sekcji o utworach nieznanego autorstwa.