Zawada (powiat człuchowski)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zawada
osada
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

człuchowski

Gmina

Przechlewo

Liczba ludności (2008)

88

Strefa numeracyjna

59

Kod pocztowy

77-320[2]

Tablice rejestracyjne

GCZ

SIMC

0749940

Położenie na mapie gminy Przechlewo
Mapa konturowa gminy Przechlewo, na dole znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Położenie na mapie powiatu człuchowskiego
Mapa konturowa powiatu człuchowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Ziemia53°46′21″N 17°12′57″E/53,772500 17,215833[1]

Zawada (kaszb. Zawadô) – osada kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie człuchowskim, w gminie Przechlewo między jeziorami Szczytno Małe i Końskim. Wieś jest częścią składową sołectwa Szczytno.

Zawada to byłe dobra rycerskie w powiecie człuchowskim o powierzchni 929 hektarów (472 roli ornej, 37 łąk, 129 lasu) w parafii katolickiej Przechlewo odległej o cztery kilometry .

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze informacje dotyczące powstania Zawady pochodzą z 1362 roku w którym to rycerz Gotzslaw otrzymał z rąk wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode 40 łanów koło Szczytna po drugiej stronie Brdy. Oprócz tradycyjnych obowiązków, miał również trzymać na jeziorze 4 łodzie ze swoimi chłopami na użytek Zakonu. Nazwa wsi pochodzi od położenia majątku za rzeką Brdą, czyli za wodą. Na przestrzeni 600 lat istnienia Zawady nie zaszły żadne zmiany w nazewnictwie, nie licząc powtórzenia jednej litery "Zawadda"[3].

Pierwotnie ziemie te należały do Szczytna dopiero w drugiej połowie XVI wieku były podzielone na kilka części. W roku 1526 w Gdańsku Król Zygmunt Stary potwierdził przywilej na Zawadę wydany na szlachetnych Jaroslao Kynderman, Baltazaro Baythner, Georgio Brodda i wdowę po szlachetnym Bartolomei Brodda[4].

W 1570 roku gospodarowało w Zawadzie na 7,5 łanach trzech Russków herbu Lew, na 3 łanach W. Budner vel Buttner herbu własnego vel Ostoja odm., na 2,5 łanach S. Węgrowa być może chodzi tu o starodawny zachodniopomorski ród Wangrowa herbu własnego i na 2 łanach G. Broda herbu własnego vel Sas[5], były to nazwiska lub przydomki czterech pierwotnych właścicieli Zawady którzy na początku XVII wieku przyjęli odmiejscowe nazwisko Zawadzki[6].

W 1637 roku toczył się spór o Zawadę pomiędzy szlachetnymi Maciejem Russek-Zawadzkim, Ertmanim Brodda-Zawadzkim, Andrzejem Buthner-Zawadzkim, Krzysztofem Buthner-Zawadzkim i Jakubem Brodda-Zawadzkim mieszczaninem Chojnickim z jednej strony a Hrabią Eberstein z drugiej strony[7][8].

Tłumaczyć to może dlaczego P. Graff (Pan Hrabia) w 1648 od 11,5 włók folwarcznych z Zawady płacił 11 florenów i 15 groszy. Należy przypuszczać, że w tym czasie Zawada przechodziła z rąk do rąk. Świadczy o tym fakt, że w 1661 podatek od wsi płacił Jakub Zawadzki, gdy w pobliskiej wsi Pakotulsko Maciej Zawadzki. Należy pamiętać, że zgodnie z przywilejem z roku 1344 wydanym przez Komtura Człuchowskiego Ludolfa Hake dla braci Piotra i Macieja synów sędziego Dobrowoja 8 łanów rycerskich w Pakotulsku było związane z 2 łanami Lemańskimi w nieodległej Polnicy. Z kolei w roku 1668 w tejże właśnie niedalekiej Polnicy części lemańskie posiadał Joannes Zawadzki, a w 1682 roku w Przechlewie z części lemańskiej płacił Marcin Zawadzki[9][10][11].

Spór o Zawadę rozstrzygnięto na korzyść Zawadzkich. Wynika to z faktu, że w 1772 roku synowie asesora Tucholskiego Kazimierza Buthner-Zawadzkiego: Albrecht, Joseph, Anton i Konstantin odsprzedali ostatnią dziedziczną część Jakubowi Lipińskiemu – był on skarbnikiem gnieźnieńskim i pisarzem grodzkim pomorskim[12]. Istnieje także możliwość, że inni dziedzice nie odzyskali swoich części lub gdy była w ich rękach odsprzedali ją i w ten sposób opuścili Zawadę. Należy pamiętać, że po wyjściu z gniazda Rodowego mogli zaprzestać używania przydomków gdyż nie musieli się już odróżniać. Z tego powodu ustalenie dziś którzy pomorscy Zawadzcy należą do Buthnerów, Russków czy Brodów wymagałoby indywidualnego badania poszczególnych gałęzi.

W roku 1772 we wsi były osoby o nazwiskach Grąbczewski, Lipiński, Golański, Dorpowski i Kłosiński. Natomiast w roku 1862 Wysocki, Wolszlagier, Ostrowski, Klosiński i Narożiński. Mieszkała tam typowa szlachta kaszubska.

W 1789 roku było w Zawadzie 12 domów mieszkalnych 1885 było ich już 21 mieszkało tu 135 osób: 53 katolików, 78 ewangelików i 4 żydów[13]. Pierwsza szkołę otwarto we wsi w roku 1825. W drugiej połowie XIX wieku wieś rozbudował major Brissen. Postawił budynki dla robotników folwarcznych oraz dworek. Dworek został spalony przez Rosjan w 1945 roku. Dziedzic Adolf Kluge w 1894 r. zbudował piec wapienny w którym wypalano odkrytą przez niego kredę łąkową. Działała tu również cegielnia.

Po I wojnie światowej właścicielem majątku został Max Schmeling, który w roku 1930 zdobył tytuł mistrza świata w boksie w wadze ciężkiej. Ostatnim właścicielem majątku był Walter Loss.

W 1939 roku stacjonowały w Zawadzie wojska niemieckie przygotowujące się do ataku na Polskę. Znajdowało się tu także polowe lotnisko z dużą liczbą samolotów pościgowych i zwiadowczych. 27 sierpnia wydano kartki żywnościowe oraz nie było rodziny u której nie byłby zakwaterowany przynajmniej jeden żołnierz niemiecki przed napadem na Polskę. Pod koniec 1939 roku Niemcy utworzyli w Zawadzie Komando. Oddział roboczy jeńców polskich (25 osób) pracował w okolicznych gospodarstwach.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie słupskim[14].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Według rejestru zabytków NID[15] na listę zabytków wpisany jest park dworski z 1 poł. XIX w., nr rej.: A-341 z 23.04.1996.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 159660
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1607 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ M. Wikaryjczak Dzieje Przechlewa i okolic|Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich red. Bronisław Chlebowski, tom XIV – W-wa 1895 s. 473
  4. ↑ Metryka Koronna rok 1526 s. 131 Agad.
  5. ↑ Buthnerowie i Broddowie to dwie linie tego samego pnia rodu
  6. ↑ M. Biskup i A. Tomczak Mapy Województwa Pomorskiego czyli Rozmieszczenie własności ziemskiej w II połowie XVI w. Toruń 1955 s. 87
  7. ↑ Podobno Hrabia Eberstein najeżdżał Zawadę i chciał ją odebrać siłą
  8. ↑ Księgi Ławnicze miasta Chojnic rok 1637 ss. 393-394
  9. ↑ S. Kujot Taryfy Podatkowe Ziem pruskich w 1682 r.
  10. ↑ S. Kętrzyński Taryfy Podatkowe ziem Pruskich w 1682 r. Fontes TNT nr 5 Toruń 1901 s. 143 i 149
  11. ↑ W. Kętrzyński Regestr Poboru Pdwójnego w 1648 r.roczniki PTPN nr 6 Poznań 1871 s. 28
  12. ↑ Szeliga-Żernicki E. von Wassalen Listen
  13. ↑ Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich red. Bronisław Chlebowski, tom XIV – W-wa 1895 s. 473
  14. ↑ M. Wikaryjczak Dzieje Przechlewa i okolic
  15. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 12 [dostęp 2017-01-08].
Gmina Przechlewo

siedziba gminy: Przechlewo

Wsie
Części wsi
Przysiółek wsi
Kolonie
Osady
Część osady
Osady leśne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zawada_(powiat_człuchowski)&oldid=72578750”