Zeeuwse knoop
Zeeuwse knoop lub Zeeuws knopje/knoopje (j. nid. knoop – guzik) – ozdobny przedmiot (guzik lub broszka) złożony z centralnie położonej większej (pół)kuleczki otoczonej mniejszymi (pół)kuleczkami, pomiędzy którymi znajduje się misterna siateczka z drutu w formie okalającego każdą z kuleczek wianuszka, charakterystyczny dla holenderskiej prowincji Zelandii.
Pierwotnie guzik do zapinania spodni lub koszuli będący ozdobą ubioru męskiego; dawniej ozdobny przedmiot złotniczy w postaci guzików przy kołnierzyku męskiej koszuli albo broszki czy spinki do czepka u kobiet, noszony od XVIII wieku do tradycyjnego, odświętnego, chłopskiego ubrania, szczególnie modny w holenderskiej prowincji Zelandii w drugiej połowie XVIII wieku; obecnie regionalna biżuteria i ozdobne przedmioty użytkowe o tym charakterystycznym kształcie.
Współcześnie jest uznawany za jeden z symboli tej prowincji i wykorzystywany we wzornictwie do produkcji pamiątek i przedmiotów codziennego użytku z akcentem regionalnym.
Wygląd[edytuj | edytuj kod]
Zeeuwse knoop jest złożony z centralnie położonej większej (pół)kuleczki otoczonej mniejszymi (pół)kuleczkami, pomiędzy którymi znajduje się misterna siateczka z drutu w formie okalającego każdą z kuleczek wianuszka[1][2][3]. Może mieć postać płaską (j. nid. tzw. Goese knop albo Goese platte) lub wypukłą[4][5]. Swoim wyglądem przypomina kwiat jarzmianki większej, która w potocznym języku niderlandzkim nazywana jest Zeeuws knoopje[1]. Uważany za jeden z symboli tej prowincji, przy czym w każdym regionie Zelandii przedmiot miał charakterystyczny i odrębny wzór[1][2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wykształcił się z guzików do zapinania kołnierza przy koszuli chłopskiej, tzw. braamknopen, które wyglądem przypominały jeżynę (j. nid. braam – jeżyna), a których wygląd zmieniał się na przestrzeni lat[4][6], czyli początkowo był wyłącznie ozdobą stroju męskiego[7].
W XVII wieku był używany jako guzik do ubrania[3]. Funkcję ozdobną stroju ludowego pełnił od XVIII wieku[1].
W drugiej połowie XVIII wieku większość mężczyzn na prowincji nosiła srebrne lub złote guziki do ubrań (zapinania spodni i przy koszuli) i prawie każdy posiadał jeden lub kilka takich guzików[7]. Przykładowo Cornelis Hendrikse Agthoven z miejscowości Oosterland w momencie śmierci w 1762 roku posiadał 4 koszule (tzw. hemdrokken o podwójnym rzędzie guzików) z odpowiednio 37, 35, 33 i 33 srebrnymi guzikami[7][8]. Ponadto posiadał jeszcze parę srebrnych guzików do zapinania spodni i parę złotych guzików do koszuli[7].
Około 1870/1875 przybrał obecną formę nazywaną Zeeuwse knoop[4][6]. Mniej więcej w tym samym czasie zaczęły go nosić jako ozdobę także kobiety[6].
W miarę upływu czasu jego wygląd stawał się coraz bardziej dekoracyjny, jednocześnie stał się symbolem statusu społecznego dla bogatych chłopów i zyskiwał nowe przeznaczenia, np. jako ozdoby biżuteryjne m.in. w połączeniu z koralem czy jako uchwyty do szaf[3].
Był robiony z miedzi, srebra lub złota[1]. Jego wielkość była „współproporcjonalna” do majętności i statusu społecznego[1]. Ozdabiał zarówno ubiór kobiety, jak i mężczyzny[1]. Kobiety nosiły go jako ozdobę w formie broszki lub spinki do czepka[1]. Mężczyźni zaś nosili go na szyi w postaci dwóch guzików do koszuli, przy kamizelce lub kołnierzyku[1]. Z czasem przestał pełnić funkcję użytkową i był przyszywany do odświętnej, męskiej koszuli chłopskiej w ilości dwóch sztuk jedynie w celach ozdobnych[5][9].
Stanowił element dekoracyjny lub użytkowy w różnych tradycyjnych strojach ludowych na terenie całej Holandii, ale w Zelandii cieszył się największą popularnością i w związku z tym około 1915 roku został nazwany Zeeuwse knoop[4].
Zniknął z codziennego użycia wraz z zanikiem noszenia tradycyjnych strojów ludowych[2]. Według innego źródła guziki w formie Zeeuwse knoop wyszły z modny około 1915 i przestały być noszone do strojów ludowych przez młodą generację[5].
XXI wiek[edytuj | edytuj kod]
W XXI wieku stał się ponownie modny[6]. Jest wytwarzany w różnych postaciach i z różnych materiałów. W jubilerstwie także jako kolczyki, naszyjnik czy pierścionek[1]. Na rynku dostępne są także czekoladki, świece, mydełka, brytfanki do ciasta, formy do pieczenia chleba i wyrobu sera żółtego, ornamenty do ozdabiania ogrodu oraz dzwonki rowerowe, które mają formę Zeeuwsche knoop[1][6]. Brytfankę do ciasta w formie Zeeuwse knoop zaprojektowała artystka Tinka Leene w 2010 roku[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k De Zeeuwse knoop. origineelzeeuws.nl. [dostęp 2013-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-05)]. (niderl.).
- ↑ a b c Zeeuwse sieraden. juwelierwijffels.nl. [dostęp 2013-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-20)]. (niderl.).
- ↑ a b c Zeeuwse knoop. kunstkado.nl. [dostęp 2013-09-13]. (niderl.).
- ↑ a b c d Petra Maas: Creatief Atelier – de Zeeuwsche knop. attuljeetje.nl. [dostęp 2013--09-13]. (niderl.).
- ↑ a b c d Berthi Smith-Sanders: De Zeeuwse knoop. [dostęp 2013-09-13 autor = Berthi Smith-Sanders]. Cytat: fragmenty z publikacji P.J. Minderhoud pt. Van de goudsmid (niderl.).
- ↑ a b c d e Geschiedenis Zeeuwse knoop. belleknoppe.nl. [dostęp 2013-09-13]. (niderl.).
- ↑ a b c d Arno Neele: De ontdekking van het Zeeuwse platteland – culturele verhoudingen tussen stad en platteland in Zeeland 1750-1850. Universiteit Utrecht. s. 80. [dostęp 2013-09-24]. (niderl.).
- ↑ Hemdrok. The Meertens Institute. [dostęp 2013-09-24]. (niderl.).
- ↑ Uitleg klederdrachten. www.stzk.nl. [dostęp 2013-09-24]. Cytat: J. de Bree Kostuum en Sieraad in Zeeland (niderl.).