Przejdź do zawartości

Zimorodek malachitowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zimorodek malachitowy
Corythornis cristatus[1]
(Pallas, 1764)
Ilustracja
Podgatunek nominatywny – C. c. cristatus przy rzece Okawango, Namibia
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

kraskowe

Rodzina

zimorodkowate

Podrodzina

zimorodki

Rodzaj

Corythornis

Gatunek

zimorodek malachitowy

Podgatunki
  • C. c. galeritus (P.L.S. Müller, 1776)
  • C. c. nais (Kaup, 1848)
  • C. c. thomensis Salvadori, 1902
  • C. c. cristatus (Pallas, 1764)
  • C. c. stuartkeithi Dickerman, 1989
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zimorodek malachitowy[6] (Corythornis cristatus) – gatunek małego ptaka drapieżnego z podrodziny zimorodków (Alcedinidae) w rodzinie zimorodkowatych (Alcedinidae). Występuje w Afryce Subsaharyjskiej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał w 1764 roku niemiecki zoolog i botanik Peter Simon Pallas. Autor nadał gatunkowi nazwę Alcedo cristata, przyporządkował go do rodzaju Alcedo, a jako miejsce typowe wskazał Przylądek Dobrej Nadziei[2][4]. Później gatunek został przeniesiony do rodzaju Corythornis[7].

Jest blisko spokrewniony z zimorodkiem czarnodziobym (Corythornis vintsioides)[8][9].

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Systematyka gatunku jest kwestią sporną. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia pięć podgatunków Corythornis cristatus[10]:

  • C. c. galeritus (P.L.S. Müller, 1776)
  • C. c. nais (Kaup, 1848) – zimorodek żółtobrzuchy[6]
  • C. c. thomensis Salvadori, 1902 – zimorodek zatokowy[6]
  • C. c. cristatus (Pallas, 1764) – zimorodek malachitowy[6]
  • C. c. stuartkeithi Dickerman, 1989

Autorzy Birds of the World także wyróżniają pięć podgatunków, ale nie uznają podgatunku stuartkeithi, proponują za to podgatunek robertsi (o synonimicznej nazwie longirostris) mający obejmować populację z północnej Botswany[7].

Część autorów uznaje za osobne gatunki zimorodka żółtobrzuchego (C. nais) i zatokowego (C. thomensis). Takie ujęcie systematyczne przyjęto m.in. na liście ptaków świata opracowywanej przy współpracy autorów Handbook of the Birds of the World z BirdLife International; lista ta jest wykorzystywana w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Wyróżniono na niej cztery podgatunki Corythornis cristatus: C. c. galeritus, C. c. cyanostigma, C. c. longirostris i C. c. cristatus[3].

Etymologia nazwy naukowej[edytuj | edytuj kod]

  • Corythornis: gr. κορυς korus, κορυθος koruthos „hełm”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”[11].
  • cristatus: łac. cristatus „grzywiasty, z pióropuszem, czubaty”, od crista „grzebień, pióro, pęk”[12].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Morfologia poszczególnych podgatunków
Zimorodek malachitowy – C. c. cristatus
Zimorodek żółtobrzuchy – C. c. nais
Zimorodek zatokowy – C. c. thomensis
C. c. stuartkeithi
C. c. galeritus

Pióra zimorodka malachitowego na górnej części głowy są w czarne paski, mają bladoniebieskie i zielone ubarwienie, przypominające barwę malachitu, stąd nazwa epitetu gatunkowego. Te długie pióra mogą czasami rozkładać się na boki. Długi, czerwony dziób; biały i czerwonawy brzuch. Niebieski obszar nad ciemnobrązowymi oczami. Białe gardło, po bokach szyi występują białe plamy. Niebieskie górne części ciała i tylna część głowy. Nogi i stopy są czerwone[13][14]. Dymorfizm płciowy nie występuje[8][13][14].

Zimorodek zatokowy (C. c. thomensis) ma krótsze pióra na górnej części głowy, są one ciemnoniebieskie i mają mniej wyraźne czarne paski. Kuper ma kolor fioletowo-niebieski. Policzki i dolne części ciała są bardziej czerwonawe niż u C. c. galeritus. C. c. stuartkeithi ma upierzenie podobne do C. c. galeritus, ale pióra na kuprze mają mniej wyraźny kolor[14].

Upierzenie młodych ma mniej wyraźne kolory. Pióra na górnej części głowy są krótsze. Ciemnobrązowe upierzenie na górnej części ciała, czarne nogi i dziób, który po ok. trzech miesiącach zaczyna zmieniać kolor na czerwony[13][14][8].

Długość ciała wynosi ok. 13 cm, masa ciała 12–19 g[8][13][14][15].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Jest spotykany blisko swojego źródła pożywienia[15]. Występuje w Afryce Subsaharyjskiej, oprócz wysuszonych obszarów Somalii, Etiopii, Botswany i Namibii[7]. Odnotowywany bywa także na Półwyspie Arabskim – w Jemenie (gdzie przypuszczalnie doszło do lęgów) i Omanie (w Zufarze)[7]. Zamieszkuje tereny sawanny, bagna, brzegi jezior i wolno płynących rzek, estuaria i lasy namorzynowe[8][13][14]. Występuje również w siedliskach utworzonych przez człowieka – rowach melioracyjnych, kanałach, polach i rezerwuarach[8][13].

Im wyższa wysokość nad poziomem morza i im wyższa szerokość geograficzna, tym rzadziej jest spotykany. Bardzo rzadko zamieszkuje obszary na wysokości powyżej 2000 m n.p.m., ale występuje aż do 3000 m n.p.m. w Afryce Wschodniej[13][14].

Poszczególne podgatunki zamieszkują[10]:

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Dieta składa się z chrząszczy wodnych, larw, krewetek, kijanek, krabów, małych ryb i żab. Żywi się również zwierzętami lądowymi – jaszczurkami, modliszkami, chrząszczami i konikami polnymi[8][13][14].

W pojedynkę poszukuje ofiary na skałach, trzcinie bądź na gałęziach w pobliżu morza lub rzeki, 20–50 cm nad poziomem powierzchni wody. Szukając pożywienia, podnosi i opuszcza długie pióra na górnej części głowy, kiwa głową lub macha ogonem. Po zauważeniu ofiary nurkuje pionowo pod taflę wody, aby ją schwytać. Następnie powraca do czatowni, aby ją zabić poprzez uderzenie o kamień bądź gałąź. Po złapaniu ryby jej głowę skierowuje do przełyku przodem[8][13][14]. Może również chwytać ważki podczas lotu[13].

Niestrawione resztki jedzenia są usuwane w postaci wypluwki[8][9].

Zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Zimorodek malachitowy podczas lotu nad powierzchnią wody, Południowa Afryka

Ptaki dbają o higienę piór, usuwając nieczystości i pasożyty. Utrzymują w czystości swój dziób, ocierając go o gałąź lub inną szorstką powierzchnię[15]. Poza okresem godowym żyją w pojedynkę[13][14][15]. Lot jest szybki, zazwyczaj odbywa się nisko nad powierzchnią wody[9].

Podobnie jak inne zimorodki, zimorodek malachitowy jest gatunkiem silnie terytorialnym. Jeśli na jego terytorium pojawi się inny zimorodek, ptaki mogą ze sobą walczyć, chwytając siebie za dziób, lub ścigać w locie[13].

Rozród[edytuj | edytuj kod]

Okres godowy[edytuj | edytuj kod]

Tworzone pary są monogamiczne. Zaloty mają postać pościgów w locie. Podczas lotu samiec często przyciąga uwagę samicy poprzez śpiewanie i prezentowanie się[13].

Wykopywane są 2–3 jamy przez samca i samicę w pionowym brzegu rzeki, skarpie lub między korzeniami powalonego drzewa, ale tylko jedna zostaje ukończona, służąca później jako gniazdo. Poziomy tunel o długości 0,25–1,2 m jest skierowany ku górze, lekko zakrzywiony. Najdalsze miejsce nory, przeznaczone do składania jaj ma 9–10 cm średnicy, jest wyłożone resztkami pożywienia[8][9][13][14].

Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]

Zazwyczaj samica składa od 3 do 6 białych jaj[14]. Okres inkubacji jaj trwa 14–16 dni. Oboje rodzice wysiadują jaja i dostarczają pożywienie dla piskląt. Młode są zdolne do polowania po jednym tygodniu od pierzenia się, opuszczają gniazdo po 22–25 dniach. Po 36–40 dniach przebywania w gnieździe rodzice przeganiają młode[13][15].

Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Zimorodek malachitowy występuje na bardzo dużym obszarze (BirdLife International podaje EOO – 24,5 mln km²), a jego populacja nie wydaje się zbliżać do kryteriów gatunków zagrożonych, dlatego w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN został zakwalifikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczba osobników światowej populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako pospolity w większości swego zasięgu lęgowego. Nie podjęto żadnych działań ochronnych gatunku. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku, BirdLife International ocenia trend populacji jako prawdopodobnie stabilny[16]. Jednym z zagrożeń dla gatunku są kolizje z budynkami podczas migracji w nocy[14].

Jak wyżej wspomniano, IUCN uznaje za osobne gatunki zimorodka żółtobrzuchego (C. nais) i zatokowego (C. thomensis). Oba zalicza do kategorii LC (najmniejszej troski)[17][18].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Corythornis cristatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d e D. Lepage, Malachite Kingfisher Corythornis cristatus, [w:] Avibase [online] [dostęp 2023-12-05] (ang.).
  3. ↑ a b c d HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 7 [online], grudzień 2022 [dostęp 2023-11-12].
  4. ↑ a b c James Lee Peters, Check-list of birds of the world, t. 5, Cambridge: Harvard University Press, 1945, s. 176 (ang.).
  5. ↑ Corythornis cristatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  6. ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Alcedininae Rafinesque, 1815 - zimorodki (wersja: 2023-09-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-11-12].
  7. ↑ a b c d P.F. Woodall, Guy M. Kirwan, Nárgila Moura, Malachite Kingfisher (Corythornis cristatus), version 2.0, [w:] Birds of the World (red. S.M. Billerman, B.K. Keeney & P.G. Rodewald), 2020, DOI: 10.2173/bow.malkin1.02 [dostęp 2023-11-12] (ang.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j Malachite Kingfisher [online], Mongabay [dostęp 2023-11-12] (ang.).
  9. ↑ a b c d Gordon Ramel, Malachite Kingfishers (Alcedo cristata) Information [online], Earth Life, 13 lipca 2023 [dostęp 2023-11-12] (ang.).
  10. ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.2). [dostęp 2023-12-03]. (ang.).
  11. ↑ Corythornis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-12-03] (ang.).
  12. ↑ cristatus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-12-03] (ang.).
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Nicole Bouglouan, Malachite Kingfisher [online], www.oiseaux-birds.com [dostęp 2023-11-12] (ang.).
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l m C. Hilary Fry, Kathie Fry, Kingfishers, Bee-eaters and Rollers, A&C Black, 30 czerwca 2010, s. 206, 207, ISBN 978-1-4081-3457-3 (ang.).
  15. ↑ a b c d e Editorial Team, Malachite Kingfisher - 10 Facts About a Colorful African Bird [online], 1 marca 2021 [dostęp 2023-11-12] (ang.).
  16. ↑ Species factsheet: Corythornis cristatus [online], BirdLife International [dostęp 2023-11-12] (ang.).
  17. ↑ Corythornis nais, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-12-05] (ang.).
  18. ↑ Corythornis thomensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-12-05] (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zimorodek_malachitowy&oldid=73683453”