Znakomity Gaudissart

Znakomity Gaudissart

L’illustre Gaudissart

Autor	Honoriusz Balzac
Typ utworu	opowiadanie
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Francja
Język	francuski
Data wydania	1833
Wydawca	Charles Béchet
Pierwsze wydanie polskie
Przekład	Julian Rogoziński
poprzednia Kawalerskie gospodarstwo następna Muza z zaścianka

Znakomity Gaudissart (oryg. fr. L’illustre Gaudissart) – opowiadanie Honoriusza Balzaka z 1833, część cyklu Komedia ludzka.

Okoliczności powstania

Znakomity Gaudissart powstał, jak zapewnia Balzac w liście do pani Hańskiej, bardzo szybko, jednej nocy, by uzupełnić drugi tom Scen z życia prowincji, w którym zajął strony 305-389. Wydany w 1833 u Charles Béchet i ponownie w 1839 u Charpentiera, wszedł w 1843 do szóstego tomu Komedii ludzkiej.

Treść

Gaudissart, legendarny komiwojażer, zdolny do sprzedania każdemu dowolnego przedmiotu, udaje się do Vouvray z misją zdobycia nowych abonentów dla świeżo powstałego dziennika. Przypadkowo trafia do domu byłego właściciela winnicy, obłąkanego, którego choroba polega na obsesyjnym namawianiu każdego do zakupu wina. W rezultacie absurdalnej wymiany zdań to Gaudissart traci pieniądze na bezsensowny zakup nieistniejącego napoju.

Osoby

• Feliks Gaudissart – w duchu Rabelais’ego, jest znakomity. W 1830 roku zrozumiał, że bardziej niż kapelusze, należy kupować idee i słowa. Małe miasteczko Vouvray, ze swymi Verrierem, Mitoufletem czy Margaritisem, służy za scenę dla tej farsy o akcentach molierowskich. Gaudissart pojawia się w Cezarze Birotteau i w Kuzynie Ponsie oraz kilku innych powieściach. W Gaudissarcie II, z 1844, nazwisko zostało odłączone od człowieka, aby służyć za symbol nowoczesnego handlu.
• Margaritis – szaleniec, dzięki któremu można złapać w pułapkę Gaudissarta. Jedna z najzabawniejszych postaci Komedii ludzkiej. Jego fizjonomia ma dziwny wyraz, starego profesora retoryki albo gałganiarza, rozmowa z nim obfituje w liczne nieporozumienia.

Cechy utworu

W wielu wydaniach Znakomity Gaudissart zestawiany jest z Muzą z zaścianka, gdyż obydwa utwory podejmują problem różnic społecznych i kulturowych między Paryżem a prowincją, wzajemnych mitów i uprzedzeń. Ważny w utworze jest również jego aspekt satyryczny. W formie prostego opowiadania komediowego Balzak przedstawia nie tylko typową dla epoki wczesnego francuskiego kapitalizmu figurę obwoźnego handlarza, lecz w jego postaci prezentuje niektóre cechy całego społeczeństwa: dążenie do bogacenia się za wszelką cenę, umiejętność zbijania kapitału na wszystkim bez refleksji nad swoim działaniem. Zestawienie mistrza handlu z wariatem oraz fakt, że obydwaj – acz z różnych powodów – posługują się niemal identycznym językiem ma obnażać absurdalność takiego podejścia do życia. Wysoce absurdalny jest również sam Gaudissart, który, choć doskonale realizuje balzakowską wizję bohatera aktywnego, przeradza się w jego zaprzeczenie. Działania bohatera nie mają bowiem wyraźnej myśli przewodniej, a on sam, wąsko skupiony na sprzedawaniu, nie stara się nawet zrozumieć szerszych mechanizmów społecznych. Bardzo znaczący jest w tym kontekście fakt, że sylwetka Gaudissarta jest w utworze porównywana do gruszki, której kształt z kolei był często porównywany przez karykaturzystów do głowy Ludwika Filipa I, a przez to stał się jednym z nieformalnych symboli monarchii lipcowej.

Bibliografia

• Nicole Mozet: L’Illustre Gaudissart. [w:] Balzac. La Comédie humaine. Edition critique en ligne. [on-line]. [dostęp 2011-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-12)]. (fr.).
• Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 9. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1958.brak strony w książce

Linki zewnętrzne

• Znakomity Gaudissart w wydaniach zbiorowych w bibliotece Polona