Zwola Poduchowna
51°52′16″N 21°52′35″E/51,871111 21,876389| wieś | |
 Kościół parafialny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
25 |
| Kod pocztowy |
08-420[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WG |
| SIMC |
0681170[5] |
Położenie na mapie gminy Miastków Kościelny  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu garwolińskiego  | |
| 51°52′16″N 21°52′35″E/51,871111 21,876389[1]
| |
Zwola Poduchowna (dawniej Kalabona) – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie garwolińskim, w gminie Miastków Kościelny[5][6].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0681187 | Górki | część wsi |
| 0681193 | Zwola-Kolonia | część wsi |
| 0681201 | Zwólka | część wsi |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.
Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Anny.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość leży 22 km od Garwolina nad rzeką Wilgą w gminie Miastków Kościelny.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początkowo istniała jedna wieś Zwola, lecz w wyniku podziałów powstały Zwola Poduchowna (Księżyzna), Zwola Kolonia, Zwola Duża i Zwólka. Najwsześniej wzmiankowana jest wieś Zwola, gdzie znajduje się grodzisko z XI wieku nazywane "Okopami Szwedzkimi". Wieś Zwola wzmiankowana była po raz pierwszy w 1415 r. W 1441 r. była własnością podkomorzego sandomierskiego Powały Zwolskiego, potem Zwolskich i Lasockich. Zwola Poduchowna wzmiankowana jest w XV w. jako własność Mikołaja Powały z Taczewa, podkomorzego sandomierskiego, znanego później pod nazwiskiem Zwolski. Miejscowość znajdowała się na granicy ziemi czerskiej (Mazowsze) i stężyckiej (województwo sandomierskie w Małopolsce) aż do ostatniego rozbioru.
Dnia 10 kwietnia 1526 r. Jan Powała Zwolski na mocy przywileju księżnej Anny mazowieckiej na gruntach wsi Zwola Poduchowna zakłada miasto na prawie chełmińskim o nazwie Kalabona.
Dnia 6 lipca 1529 r. erygowana zostaje parafia pw. św. Anny i św. Izydora Oracza przez biskupa Jana Latalskiego. Na mocy przywileju króla Zygmunta Starego z 1536 r. zostaje wzniesiony tu murowany zamek obronny, choć zamożność Zwolskich wskazuje raczej na dwór obronny. Lokacja miasta nie udała się – w latach 1540–1589 miejscowość nie figuruje już w rejestrach podatkowych. W II poł. XVI w. kościół znajdował się w rękach protestantów, do których zaliczali się Lasoccy i Zwolscy, w tym okresie włościanie spod dworu przesiedleni zostają w okolice kościoła. W 1687 r. z fundacji biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego wybudowano kolejny kościół parafialny, przebudowany w 1830 i 1939 r.
W czasie powstania styczniowego w 1864 silny ośrodek konspiracji, w wyniku czego dziedzic Jan Zwolski i proboszcz ks. Leon Korolec[7][8] zmuszeni są do emigracji, a majątek zostaje skonfiskowany. Dwór pozbawiony opieki niszczał i po parcelacji majątku został rozebrany, browar (czy gorzelnia?) istniejący w sąsiedztwie dworu został rozebrany, a we wsi trudno dziś znaleźć ślady miejskiej przeszłości.
W 1827 roku wieś liczyła 27 domów i 159 mieszkańców. W 1895 r. liczba domów wzrosła do 47, zaś liczba mieszkańców zwiększyła się do 421. Zwola posiadała wówczas 1800 mórg ziemi. Parafia liczyła 1266 osób. W 1921 r. Zwola Poduchowna liczyła 17 domów i 103 mieszkańców.
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
W 1415 r. zapisano nazwę "Yswola" a następnie "Swola". W dokumentach pochodzących z 1418 roku nazwę osady zapisano "Szwola", w 1449 r. - "Swolya" i tak samo w 1470 r. Nazwa ta pochodzi od wyrazu "Wola", oznaczającego we wczesnym średniowieczu czasowe uwolnienie osadników zakładających nową osadę od czynszów i robocizny. Do wyrazu wola dodano z czasem "Z", którego pochodzenie jest przyimkowe, a które spełniało funkcję nagłosową. Wieś w XVI w. nazywano Kalabona. Nazwa pochodziła od słów: „cala” – drewno i „bona” – dobre. Nazwa ta zanikła – do dziś miejscowa ludność jedną z części wsi określa jednak mianem "Kałabunka".
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- kościół drewniany pw. św. Anny z XVII w. – zbudowany przed 1687 fundacji biskupa Stefana Wierzbowskiego w miejscu pierwotnego z 1529, restaurowany w 1787 i przebudowany ok. 1830, wnętrze barokowe
- dzwonnica z XVIII w. – drewniana o konstrukcji słupowej
- plebania z pocz. XIX w – drewniana o konstrukcji zrębowej
- pozostałości czworobocznego dworu obronnego zbudowanego przez Jana Zwolskiego po 1526 roku. Położone są na południe od kościoła nad Wilgą na terenie zwanym "Podwórze".
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 162628
- ↑ Wieś Zwola Poduchowna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-11-28], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-11-28].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1617 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Internetowy Polski Słownik Biograficzny
- ↑ Franciszka Ramotowska, Słownik Biograficzny.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Paweł Ajdacki, Jacek Kałuszko, Wojciech Sobociński: Garwolin i okolice : przewodnik turystyczny. Warszawa: Studio Fotografii Przyrodniczej "Hajstra", 2004. ISBN 83-915832-3-6.
- Zygmunt Gajowniczek: Historia miast miasteczek i osad w prawobrzeżnej części Ziemi Czerskiej. Latowicz: Fundacja Przyjaciół Latowicza, 1999. ISBN 83-911646-2-4.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zwola (4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 699.
- Parafia św. Anny w Zwoli Poduchownej. zwola.siedlce.opoka.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-02)].
- Dwór obronny w Zwoli Poduchownej
- Siedziba gminy: Miastków Kościelny
