Żaba dalmatyńska
| Rana dalmatina[1] | |||
| Fitzinger in Bonaparte, 1838 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
żaba dalmatyńska | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Żaba dalmatyńska[4][5][6], żaba zwinka[4][5][6] (Rana dalmatina) – gatunek płaza bezogonowego z rodziny żabowatych (Ranidae).
Występuje w Europie, również w Polsce, gdzie przebiega północno-wschodnia granica jego zasięgu, ale tylko na kilkunastu stanowiskach w południowej jej części (głównie na południu Kotliny Sandomierskiej i na Pogórzu Karpackim[7]). Żywi się owadami. Należy do grupy żab brunatnych. W Polsce objęta jest ścisłą ochroną gatunkową[8][9].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Żaba dalmatyńska osiąga długość od 6[5][6] do 7[6]–8 cm[4][5], niektóre samice osiągają nawet 9 cm (występuje dymorfizm płciowy: samce nie dorównują im rozmiarami). Żaba wydaje się przez to dość duża[6].
Zwierzę przypomina wyglądem żabę trawną[4], cechującą się zazwyczaj silniejszą budową[6]. Grzbietowa strona ciała zabarwiona jest na brązowo[4][5], może być bladożółtobrązowa bądź czerwonawobrązowa, niekiedy ciemna[6], widnieje na niej plama przyjmująca kształt litery V[5]. Występują gruczołowe fałdy grzbietowe, położone w znacznej odległości od siebie[6]. Wyraźnie widać plamy skroniowe[5] barwy ciemnego brązu, klinowate w kształcie. Kończyny tylne zdobi 10 poprzecznych ciemnych pręg, wyraźnie zaznaczonych[6]. Z kolei brzuch opisuje się jako jednobarwny, jasny[5]. Podgardle jest jaśniejsze niż u żaby włoskiej, po czym można te gatunki rozróżnić[6].
Cechuje ją smukła sylwetka[6]. Pysk jest bardziej zaostrzony, niż u żaby trawnej[4]. W odległości 1 mm od oka, w obrębie plamy skroniowej, znajduje się błona bębenkowa o średnicy ustępującej oku[6]. U samca zwraca uwagę brak rezonatorów, który przekłada się na cichość wydawanych przezeń dźwięków[6]. Kończyny tylne są znacznej długości, przekraczającej długość tylnych kończyn u żaby trawnej czy moczarowej[4]. Jeśli kończyna jest wyprostowana w kierunku przednim, staw skokowy sięga znacznie za pysk[4][5]: jakieś 2–3 cm, a bywa że i więcej. W książkach popularnonaukowych znaleźć można nawet określenie uderzająco długie[6]. Kończyny takie pozwalają żabie zwince na wykonywanie skoków długości dochodzącej do 2 m[4]. Na piętach widnieją dobrze rozwinięte modzele. Palce zaopatrzone są błonami pływnymi, nie sięgającymi jednak do ich koniuszków[6].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Gatunek cechuje się szerokim zasięgiem występowania. Zamieszkuje większą część Europy aż do północnej Turcji[3].
Na północy żaba zwinka zamieszkuje wybrzeża szwedzkie i wyspy Danii. Stanowi w tych krajach rzadkość. Wysp Brytyjskich nie zamieszkuje, jeśli nie liczyć niewielkiej populacji na wyspie Jersey. Obserwowana jest w Belgii i Luksemburgu[3].
Na zachodzie płaz sięga Hiszpanii (Araba, Burgos i Navarra). Stanowi w tym kraju wielką rzadkość. W Portugalii się jej nie spotyka. Zamieszkuje natomiast Francję[3].
W obrębie Europy Środkowej żaba zwinka ma północno-wschodnią granicę zasięgu. Pewne występowanie w drugiej połowie XX wieku i na początku XXI wieku potwierdzono w południowej Polsce (dolina górnej Odry, Beskidy, Kotlina Sandomierska, Roztocze)[10]. Według IUCN informacje te wymagają jednak potwierdzenia. Występuje natomiast w Czechach, na Słowacji, w Niemczech[3]. W Europie Środkowej jest to zwierzę uznawane za rzadkie, występujące wyspowo[4][6], bądź za pospolite[3]. Spotyka się ją na Węgrzech, w Austrii, Szwajcarii, Grecji, we Włoszech[3].
Zwierzę występuje w Albanii, Bułgarii, Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Macedonii Północnej, Serbii, Czarnogórze, Rumunii, Słowenii. Na obszarze byłego ZSRR żabę zwinkę spotyka się tylko na Ukrainie, na Nizinie Zakarpackiej i okolicznych stokach. W Turcji zasiedla wschodnią Trację i północną Anatolię, wypowiedzenie się odnośnie do brzegów Morza Czarnego wymaga dalszych badań. Tureckie populacje są rozdrobnione[3]. Niektóre źródła podają też Iran[4][5] (północny zachód kraju[6]) i Kaukaz[4][5], których IUCN nie wymienia[3]. Na południowym wschodzie Europy żaba ta jest typowym mieszkańcem łęgów[6].
Ras geograficznych nie wyróżnia się[6].
Zwierzę według różnych źródeł występuje do wysokości 1000[6], 1500[5] bądź 1700 m n.p.m.[3]. Jego siedlisko stanowią wedle IUCN polany w widnych lasach liściastych, tworzonych przez dęby (w Hiszpanii dąbrowa Quercus pedunculata stanowi właściwie prócz wilgotnych łąk jedyne siedlisko tego płaza), buki i graby[3], inne źródła podają łęgi[6], dość suche lasy liściaste lub mieszane[5], jednak na pewno nie iglaste, a rzadziej od lasów łąki i zarośla. Nie zapuszcza się na pastwiska, tereny uprawne[3], a jeżeli rozmnaża się w zbiornikach śródpolnych, to blisko lasu[10]. Nie musi przebywać w bezpośredniej bliskości wody, ale raczej wędruje po lądzie[6].
Rozmnażanie odbywa się w niewielkich zbiornikach wodnych położonych w lasach lub na ich obrzeżach, wymienia się stawy, mokradła, bagna, rowy[3].
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Żabę dalmatyńską obserwuje się od lutego do listopada[4]. Wędrówki jej odbywają się i w dzień, i w nocy. Żeruje jednak głównie nocą, a za dnia aktywność zachowuje tylko przy pokaźnej wilgotności. Zwierzę żywi się owadami, skąposzczetami, ślimakami bez muszli. Polowania urządza na roślinach bądź też w ściółce[6].
W obliczu zagrożenia żaba dalmatyńska próbuje ucieczki swymi długimi skokami. Pojedynczym skokiem potrafi przebyć nawet 2 m[6].
Cykl życiowy[edytuj | edytuj kod]
Pora godowa żaby dalmatyńskiej nie trwa długo: zabiera około 2 tygodni[6]. Odbywa się wiosną, w marcu i kwietniu, w niewielkich zbiornikach wodnych[5], do których migruje[3]. Samiec wydaje z siebie ciche dźwięki, nie ma bowiem rezonatorów. Odgłos godowy zapisuje się jako rro-rro-rro czy też kwo-kwo-kwo. Odbywa się kopulacja[6]. Następnie samica składa skrzek tworzący kuliste kłęby. Zawierają one według różnych źródeł od 600 do 1400 jaj[5] albo od 1000 do 2000 jaj[6]. Kłęby skrzeku początkowo są przyczepione do podwodnej roślinności czy martwego drewna, ale po kilku dniach unoszą się. Mogą być wówczas zasiedlane przez glony[10][7]. Przeżywalność larw jest niewielka[3]. W środku lata dochodzi do przeobrażenia i z kijanek powstają małe żabki. Mijają 2–3 lata, nim osiągną one dojrzałość płciową[6].
Status[edytuj | edytuj kod]
Żaba dalmatyńska występuje dość obficie, jest pospolicie spotykana w dużej części Europy Środkowej i Wschodniej (IUCN wymienia tu Węgry i Rumunię), rzadka na północy czy w Hiszpanii. Całkowita liczebność gatunku ulega obniżeniu. Lokalne spadki odnotowywano w południowo-zachodniej Europie, w Hiszpanii jest to gatunek zagrożony wyginięciem[3]. Zagrożone są więc raczej poszczególne stanowiska niż gatunek w całości[6].
Wśród zagrożeń dla gatunku IUCN wymienia[3]:
- osuszanie i eutrofizację zbiorników, w których żaba zwinka się rozmnaża[3]
- wyrąb lasów[3] (zwłaszcza zaś wedle innych źródeł postępująca szybko degradacja lasów łęgowych[6])
- zastępowanie lasów liściastych iglastymi[3]
- lokalnie wypadki drogowe[3]
- w Szwajcarii i północnych Włoszech prawdopodobnie wirusowa infekcja skóry, mogąca wynikać z zanieczyszczenia wód[3].
IUCN określa żabę dalmatyńską jako gatunek najmniejszej troski (LC). Gatunek ujęty jest w aneksie II konwencji berneńskiej oraz aneksie IV dyrektywy siedliskowej. Ponadto obejmują go ochroną lokalne prawodawstwa[3], np. polskie[6], wymieniają lokalne czerwone księgi. Zwierzę zamieszkuje liczne obszary chronione. Działania ochronne z pozytywnym skutkiem podejmowano w przypadku niewielkiej populacji z Jersey, w Hiszpanii monitoruje się populację i stara przywrócić siedliska życia żaby zwinki. Odtwarzanie stawów, w których płaz się rozmnaża, udawało się już na obszarze jego zasięgu występowania. Starano się również zmniejszyć umieralność w wypadkach drogowych[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rana dalmatina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g Darrel R. Frost, Rana dalmatina Fitzinger, 1838, [w:] Amphibian Species of the World: an Online Reference. Version 6.2 [online], American Museum of Natural History, New York, USA [dostęp 2024-05-13] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Rana dalmatina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Wilfried Stichmann: Płazy. W: Wilfried Stichmann, Erich Kretzschmar: Zwierzęta. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 1998, s. 192, seria: Spotkania z przyrodą. ISBN 83-7073-185-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Ulrich Gruber: Płazy i gady, gatunki środkowoeuropejskie. Warszawa: Multico, 1997, s. 34, seria: Świat przyrody. ISBN 83-7073-114-7.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Günter Diesener, Josef Reichholf: Płazy i Gady. Warszawa: Świat Książki, 1997, s. 86–871, seria: Leksykon Przyrodniczy. ISBN 83-7129-440-9.
- ↑ a b Maciej Bonk, Stanisław Bury, Sebastian Hofman, Jacek M. Szymura, Maciej Pabijan. A reassessment of the northeastern distribution of Rana dalmatina (Bonaparte, 1840). „Herpetology Notes”. 5, s. 345–354, 2012. [zarchiwizowane z adresu]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dz.U. z 2014 r. poz. 1348.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dz.U. z 2016 r. poz. 2183.
- ↑ a b c Lara Mołoniewicz i inni, Extension of the known northeastern range limits of the agile frog (Rana dalmatina) in southern Poland, „Salamandra. German Journal of Herpetology”, 57 (3), 2021, s. 325–334.