Kutry pancerne typu Wels
.jpg) „Wels” | |
| Kraj budowy | |
|---|---|
| Użytkownicy |
|
| Stocznia |
Ganz, Danubius &Co w Budapeszcie |
| Wejście do służby |
1916 |
| Wycofanie |
1949 |
| Zbudowane okręty |
4 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
128,9 t konstrukcyjna |
| Długość |
44 m |
| Szerokość |
6 m |
| Zanurzenie |
1 m |
| Napęd |
2 turbiny parowe o mocy 1200 KM, 2 kotły, 2 śruby |
| Prędkość |
18 węzłów |
| Załoga |
44 |
| Uzbrojenie |
początkowe: |
Kutry pancerne typu Wels – seria czterech rzecznych kutrów pancernych Marynarki Wojennej Austro-Węgier z okresu I wojny światowej, używanych na Dunaju. Po wojnie wszystkie jednostki stopniowo trafiły do służby w marynarce rzecznej Królestwa Węgier, w składzie której uczestniczyły w II wojnie światowej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1915 roku marynarka Austro-Węgier (Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine) przystąpiła do budowy nowych rzecznych okrętów patrolowych (Flußpatrouillenboot) do służby we Flotylli Dunaju. Budowę czterech okrętów powierzono stoczni Ganz, Danubius &Co w Budapeszcie[1]. Były one większe i znacznie silniej uzbrojone od poprzednich jednostek tej klasy typu Fogas (cztery działa kalibru 66 mm w miejsce jednego), a jako napęd zastosowano turbiny parowe zamiast maszyn parowych, przez co wzrosła także prędkość[2]. Były pierwszymi okrętami rzecznymi o napędzie turbinowym[3]. Na etapie budowy i w chwili wejścia do służby jednostki były oznaczone tylko małymi literami: „l”, „m”, „n”, „o”[4]. Stępki pod budowę położono w 1915 roku, a wodowano je w latach 1915–1916 i ukończono w 1916 roku[1].
Okręty[edytuj | edytuj kod]
| Ozn. | Nazwa | Położenie stępki | Wodowanie | Wejście do służby | Los |
|---|---|---|---|---|---|
| l | Wels | 01. 1915 | 22. 10. 1915 | 14. 03. 1916 | 1919 → Bregalnica (Serbia), 1921 → Szeged (Węgry) |
| m | Barsch | 1915 | 1915 | 14. 03. 1916 | 1919 → Neretva (Serbia), 1921 → Barsch (Austria), 1929 → Baja (Węgry) |
| n | Compo | 1915 | 1916 | 28. 03. 1916 | 1929 → Győr (Węgry) |
| o | Viza | 1915 | 1916 | 28. 04. 1916 | 1923 → Kecskemet (Węgry) |
Opis[edytuj | edytuj kod]
Opis ogólny i architektura[edytuj | edytuj kod]
Okręty miały typowy dla jednostek rzecznych kadłub gładkopokładowy o niskich burtach[5]. Na samym dziobie znajdowało się niskie nadburcie[5]. Na większości długości okrętu na śródokręciu ciągnęła się niska pokładówka, wybrzuszona i poszerzona w rejonie komina[5]. Na jej końcach na dziobie i rufie umieszczone były wieże armat. Za wieżą dziobową była niewielka nadbudówka z pomostem dowodzenia, dalej znajdował się maszt, i przed środkiem długości, prosty komin[5]. Na pierwszym okręcie pierwotnie maszt główny był kratownicowy, z bocianim gniazdem, lecz następnie zastąpiono go przez lżejszy składany maszt palowy[5]. Bliżej rufy na śródokręciu znajdowała się zejściówka do maszynowni, a na niej ustawiona była wysoka cylindryczna wieżyczka karabinu maszynowego[5]. Drugi maszt znajdował się na rufie, przed wieżą działa[5].
Wyporność konstrukcyjna okrętów wynosiła 128,9 ton, a pełna 133 tony[4]. W służbie węgierskiej podawana jest wyporność 140 ton (z wyjątkiem „Győr”)[3]. Długość całkowita wynosiła 44 m, szerokość 6 m, a zanurzenie 1 m[4].
Załoga początkowo liczyła 40 ludzi, w tym dwóch oficerów[4]. W służbie węgierskiej załoga liczyła 44 ludzi[3].
Uzbrojenie[edytuj | edytuj kod]
Pierwotne uzbrojenie okrętów stanowiły cztery armaty uniwersalne (BAG) kalibru 66 mm (nominalnie 7 cm) Škoda, w dwóch dwudziałowych wieżach na dziobie i rufie[4][3]. Długość lufy wynosiła 26 kalibrów (L/26)[a]. Uzupełniały je cztery karabiny maszynowe kalibru 8 mm (jak widać z fotografii, Schwarzlose)[1].
W służbie węgierskiej okręty były później przezbrajane. W latach 1923–1929 „Szeged”, „Kecskemet” i „Baja” zostały przezbrojone w dwa działa kalibru 77 mm L/30 (zaadaptowane armaty polowe M18)[3]. W 1929 roku natomiast „Győr” został uzbrojony w dwa działa uniwersalne kalibru 76 mm L/50 Bofors[3]. Oprócz tego okręty miały trzy karabiny maszynowe 8 mm M7/12 (Schwarzlose) i przeciwlotniczy karabin maszynowy Gebauer[1]. W 1936 roku otrzymały po karabinie przeciwpancernym 20 mm M36[1][b].
Pod koniec II wojny światowej wzmocniono uzbrojenie przeciwlotnicze i w 1944 roku przynajmniej trzy okręty były dodatkowo uzbrojone w poczwórnie sprzężone działko przeciwlotnicze kalibru 20 mm Flakvierling 38 i moździerz 50 mm M39 (brak danych co „Baja”), a „Szeged” dodatkowo otrzymał pojedynczą armatę Boforsa 40 mm[1].
Opancerzenie[edytuj | edytuj kod]
Okręty miały lekkie opancerzenie grubości 7,5 mm na pasie burtowym i 10 mm na wieżach[4]. Pokład był chroniony pancerzem 5,5 mm[4].
Napęd[edytuj | edytuj kod]
Okręty były napędzane przez dwie turbiny parowe z przekładniami Curtiss-AEG-Ganz o mocy po 550 KM (łącznie 1100 KM), poruszające dwie śruby[4][3]. Parę dostarczały dwa kotły typu Yarrow[4]. „Wells” na próbach uzyskał prędkość maksymalną 18,1 węzła, pozostałe okręty miały podawaną prędkość 17 węzłów[1]. W służbie węgierskiej, po kilku latach służby publikacje podają prędkość 15 w[3].
Służba[edytuj | edytuj kod]
Kutry typu Welles weszły do służby w Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine w marcu – kwietniu 1916 roku[1]. Dopiero wkrótce po wejściu do służby otrzymały nazwy: SMS „Wels”, „Barsch”, „Compo”, „Viza” zamiast oznaczeń literowych od „l” do „o”[1]. Brały udział w walkach I wojny światowej na Dunaju, między innymi 2 października 1916 roku o most pontonowy pod Rjachowem (z wyjątkiem „Compo”)[1]. Operowały też na wodach przybrzeżnych Morza Czarnego[1].
Po zakończeniu działań wojennych, „Wels” i „Barsch” zostały internowane w grudniu 1918 roku w Belgradzie, po czym zostały wcielone do marynarki Królestwa SHS[3]. W styczniu 1919 roku zostały przemianowane odpowiednio na „Bregalnica” i „Neretva”[3]. Od marca 1919 roku natomiast „Compo” i „Viza” były używane przez siły komunistycznej Węgierskiej Republiki Rad[1]. Już w listopadzie 1919 roku jednak wszystkie cztery okręty zostały przejęte przez Brytyjczyków w Dunaújváros, po czym przeznaczone do rozdziału wraz z innymi okrętami Austro-Węgier[1].
Po podziale dawnej floty Austro-Węgier 15 kwietnia 1920 roku „Wels” i „Viza” zostały przekazane Królestwu Węgier, po czym weszły do służby w 1921 i 1923 roku jako odpowiednio „Szeged” i „Kecskemet”[3]. „Compo” również został przyznany Węgrom, lecz następnie wymieniony z Austrią na „Csuka”[6]. Nie wszedł jednakże w Austrii do służby, lecz 6 października 1927 roku został odsprzedany z powrotem Węgrom, gdzie po modernizacji wszedł do służby w 1929 roku pod nazwą „Győr”[6]. „Barsch” został przekazany Austrii i wcielony do służby pod poprzednią nazwą, po czym 30 lipca 1929 roku również został sprzedany Węgrom i przemianowany na „Baja”[3].
Okręty brały udział w II wojnie światowej po stronie państw Osi. 8 maja 1945 roku zostały zdobyte na terenie Austrii przez wojska amerykańskie, po czym w 1949 roku zostały sprzedane na złom, z wyjątkiem „Baja”, który przebudowano na lodołamacz i używano w latach 50. na Dunaju[3].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ L/26 według monografii Flotylli Dunajskiej Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 156, natomiast Patianin i Barabanow 2007 ↓, s. 6 podają L/30.
- ↑ Według Patianin i Barabanow 2007 ↓, s. 6, „Szeged”, „Kecskemet” i „Baja” do początku II wojny światowej otrzymały działko automatyczne 20 mm L/65, lecz być może zachodzi omyłka z karabinem przeciwpancernym M36, który jednostki dostały w 1936 roku według Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 156-164.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 156-164.
- ↑ Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 154-156.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Patianin i Barabanow 2007 ↓, s. 6.
- ↑ a b c d e f g h i Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 156.
- ↑ a b c d e f g Na podstawie rysunków i zdjęć Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 157-165.
- ↑ a b Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 161.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Siergiej Patianin, Michaił Barabanow. Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria. „Morskaja Kampanija”. 3/2007, 2007. (ros.).
- Georg Pawlik, Heinz Christ, Herbert Winkler: Die k.u.k Donauflotille 1870–1917. Graz: 1989. ISBN 3-900310-45-9. (niem.).