Marian Danysz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Marian Danysz
Data i miejsce urodzenia

17 marca 1909
Paryż

Data i miejsce śmierci

9 lutego 1983
Warszawa

profesor
Specjalność: fizyka
Alma Mater

Politechnika Warszawska

nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Warszawski

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Grób Mariana Danysza na warszawskim cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Marian Danysz (ur. 17 marca 1909 w Paryżu, zm. 9 lutego 1983 w Warszawie[1][2]) – polski fizyk doświadczalny, współodkrywca (wraz z Jerzym Pniewskim) pierwszego hiperjądra (1952) i stanów izomerycznych hiperjąder (1962), profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk; w 1962, 1965 i 1967 nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki[3].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był wnukiem Jana Danysza i synem Jana Kazimierza Danysza. W 1928 ukończył Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, następnie podjął studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Równocześnie od 1930 pracował jako wolontariusz w Pracowni Radiologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego kierowanej przez Ludwika Wertensteina. Tam odkrył w 1934 razem z Michałem Żywem nowe izotopy promieniotwórcze fluoru i skandu[2]. W latach 1936–1937 pracował w Instytucie Radowym, w latach 1937–1939 w Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym[4], gdzie opracował prototyp noktowizora, nagrodzony w 1939 nagrodą ministra Poczt i Telegrafów[2]. Dyplom inżyniera elektryka otrzymał formalnie dopiero w 1938[4].

W latach 1945–1948 był wykładowcą elektrotechniki w Szkole Inżynierskiej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda, od 1947 pracował także jako starszy asystent w Zakładzie Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1949 uzyskał stopień magistra, następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii na stypendium naukowe, pracował w laboratorium Cecila Franka Powella[2][4].

W maju 1952 powrócił do pracy na Uniwersytecie Warszawskim, rozpoczął badania oddziaływań cząstek wielkich energii metodą emulsji fotograficznych, we wrześniu tegoż roku razem z Jerzym Pniewskim dokonali odkrycia hiperjądra, co dało początek fizyce hiperjąder i było jednym z najważniejszych dokonań w historii powojennej fizyki w Polsce[2][4]. W 1954 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. Równocześnie z pracą na uniwersytecie, w 1955 został kierownikiem Laboratorium Promieni Kosmicznych, w 1956 kierownikiem Zakładu Fizyki Wysokich Energii Instytutu Badań Jądrowych, w latach 1956–1960 wicedyrektorem Zjednoczonego Instytutu Badań Jądrowych w Dubnej[4].

Razem z Jerzym Pniewskim kontynuował badania nad fizyką hiperjąder i razem z nim dokonał w 1962 odkrycia izomerii hiperjądrowej, a w 1963 (razem z Pniewskim i Januszem Zakrzewskim pierwszego hiperjądra podwójnego, zawierającego dwa związane hiperony lambda[2][4]. W 1963 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego[4]. W latach 1969–1970 był członkiem Rady Naukowej ZIBJ w Dubnej oraz przedstawicielem Polski w Radzie CERN w Genewie, w latach 1970–1972 pracował jako visiting profesor w CERN, następnie powrócił do pracy w Instytucie Fizyki Doświadczalnej UW. W 1977 przeszedł na emeryturę i otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego[4].

Od 1960 był członkiem korespondentem, od 1969 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk[5], od 1971 członkiem korespondentem Akademii Nauk w Heidelbergu[4].

Był mężem Ewy Garber z domu Finkelstein (1908–1983), architekta[6][7].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C37-10-7)[6].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Danysz Marian, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-03-24].
  2. ↑ a b c d e f Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki. Tom 1. A-G, wyd. Warszawa 2015, s. 310-311 (biogram autorstwa Andrzeja Kajetana Wróblewskiego)
  3. ↑ Nomination%20Archive [online], NobelPrize.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2021-04-22] (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j Janusz A. Zakrzewski, Wspomnienie o Marianie Danyszu, [w:] Postępy fizyki, nr 1 z 1987, s. 59–68.
  5. ↑ DANYSZ, Marian [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-01] (pol.).
  6. ↑ a b Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-27].
  7. ↑ In memoriam - Pamięci Architektów Polskich - Ewa Garber-Danysz [online], www.archimemory.pl [dostęp 2024-02-12].
  8. ↑ M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1463 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie nauki”.
  9. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Janusz A. Zakrzewski Wspomnienie o Marianie Danyszu, [w:] Postępy fizyki, nr 1 z 1987, s. 59–68 (przedruk w Monumenta Universitatis Varsoviensis 1816–2016. Portrety uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1945 (A–Ł), wyd. Warszawa 2016, s. 261–269.
  • Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki. Tom 1. A–G, wyd. Warszawa 2015, s. 310–311 (biogram autorstwa Andrzeja Kajetana Wróblewskiego).
Laureaci Medalu Mariana Smoluchowskiego
XX wiek
XXI wiek

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marian_Danysz&oldid=72851128”