Pastorówka w Kole
 nr rej. 450/191 z dnia 17.10.1990 r.[1]
| |
 Budynek w 2022 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ulica Henryka Sienkiewicza 5 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
1903 |
| Ukończenie budowy |
lipiec 1904 |
| Pierwszy właściciel | |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Koła  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kolskiego  | |
 52°11′50,2″N 18°38′09,5″E/52,197278 18,635972
| |
Pastorówka w Kole – zabytkowy budynek wzniesiony w 1904 roku, dawna pastorówka parafii ewangelickiej w Kole.
W 1990 roku budynek wraz z kościołem Opatrzności Bożej został wpisany do rejestru zabytków[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Od około 1816 roku funkcjonował w Kole kantorat parafii Ewangelicko-Augsburskiej we Władysławowie, a następnie parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Turku. W związku z dużą liczbą kantoratów na terenie parafii w Turku, kolscy ewangelicy podjęli działania zmierzające do powołania parafii w Kole[3]. W 1872 roku kolscy ewangelicy zakupili od miasta działkę przy obecnej ulicy Henryka Sienkiewicza, na której w 1883 roku wybudowano kościół, a następnie również pastorówkę[4].
W 1901 roku ewangelicy z Koła zobowiązali się wybudować dom mieszkalny dla przyszłego pastora oraz wypłacać mu pensję 500 rubli rocznie. W 1902 roku uchwalili natomiast wybudowanie pastorówki kosztem 6 tysięcy rubli i zwrócili się do konsystorza o zapomogę w wysokości 2,5 tysiąca rubli. Konsystorz początkowo odmówił przekazania zapomogi, później jednak darował kolskiej filii tysiąc rubli[4].
W 1903 delegacja z Koła udała się do konsystorza z prośbą o mianowanie Ryszarda Paszko na administratora parafii w Kole[4]. 6 lipca tego samego roku warszawski konsystorz zwrócił się do gubernatora w Kaliszu z prośbą o zezwolenie na budowę domu dla pastora za kwotę 6 tysięcy rubli. W 1904 roku gubernator kaliski przekazał na budowę pastorówki 500 rubli[4].
Dzięki zaangażowaniu nowego administratora parafii oraz mieszkańców, budowę domu udało się zakończyć w lipcu 1904 roku[4]. Pastorówka została wybudowana w stylu eklektycznym z elementami klasycyzmu. Miała ona loggię z ażurową balustradą oraz wejście z gankiem i taras. Długość budynku wyniosła 22 metry, a szerokość 16 metrów. Koszt budowy wyniósł ostatecznie 10 tysięcy i 751 rubli. W celu pokrycia kosztów budowy kolska parafia zaciągnęła pożyczkę w wysokości 4 tysięcy rubli, którą spłacono dopiero na przełomie 1911 i 1912 roku[5].
Budynek miał pomieszczenia użytkowe zarówno na parterze, przyziemiu i poddaszu. Oprócz mieszkania dla proboszcza, znajdowały się w nim także kancelaria parafialna i inne pomieszczenia, wykorzystywane m.in. przez chór, parafialną bibliotekę oraz inne organizacje parafialne[6]. Budynek pełnił funkcję pastorówki do aresztowania księdza Ryszarda Paszko w 1915 roku przez okupacyjne władze niemieckie, następnie utworzono tam szpital wojskowy, a następnie pocztę[5][7]. Po aresztowaniu dotychczasowego proboszcza parafią zarządzał ks. Rutkowski z Dąbia, a od marca 1916 roku ks. Erich Voigt. Administrator kolskiej parafii pozbawiony był miejsca zamieszkania, dlatego ks. Voigt mieszkał jako lokator u sędziego pokoju Antoniego Paprockiego[7].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości budynek został własnością Rządu Polskiego, w związku z tym, że Niemcy zainstalowali w nim wcześniej urządzenia centrali telefonicznej i telegraficznej. Oprócz istnienia w budynku poczty, mieszkał tam także kierownik poczty oraz czterej urzędnicy z rodzinami. Urzędnicy ci m.in. poprzestawiali w pomieszczeniach piece oraz trzymali w pastorówce zwierzęta gospodarskie[7][8].
Dopiero w 1922 roku, po interwencjach biskupa Juliusza Bursche i posła Spickermanna oraz innych notabli, budynek przekazano prawowitemu właścicielowi, czyli kolskiej parafii[7]. Po odzyskaniu budynku parafia była zmuszona dokonać remontu pastorówki, którego koszt wyniósł 7 milionów 765 tysięcy i 680 marek polskich. W 1927 roku położono na budynku nowy dach, a dwa lata później budynek otynkowano[7].
W wyniku II wojny światowej miasto opuścił ostatni kolski proboszcz i większość parafian. W 1945 roku pastorówka była w 70% zniszczona i splądrowana, ulokowano w niej jednak Oddział Koło Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza[9].
31 stycznia 1948 roku pastorówka wraz z kościołem, ogrodem i budynkami gospodarczymi został przekazany diecezji pomorsko-wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, jednak już 1 października 1947 roku władze diecezji zwróciły się do Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza z propozycją podpisania umowy najmu pastorówki, którą zawarto ostatecznie 18 listopada tego samego roku[9]. Jak wynika z wizytacji w 1950 roku w budynku oprócz siedziby TPŻ znajdowało się także przedszkole oraz mieszkało w nim kilka osób[9]. W tym samym roku nastąpiła zmiana najemcy, gdyż zamiast TPŻ lokale zaczął wynajmować Zarząd Powiatowy Związku Młodzieży Polskiej. W 1955 roku lokal opuścił ZMP, a rok później przydział pięciu izb otrzymała Miejska Biblioteka Publiczna w Kole. W 1963 roku biblioteka otrzymała kolejną izbę na ulokowanie oddziału dziecięcego, a trzy lata później kolejną powierzchnię po zmarłym lokatorze[10]. Od lat 50. do lat 80. w pastorówce działał także warsztat krawiecki[10]. Od 1976 roku budynek jest własnością parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Koninie[11]. W 1985 roku w budynku rozebrano piece i założono centralne ogrzewanie oraz kanalizację[11].
Parafia korzystała w pastorówce z jednego pomieszczenia na poddaszu, w którym mieściła się kancelaria i punkt katechetyczny. W latach 2000–2011 z tego samego pomieszczenia korzystało także nieodpłatnie Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła[10]. W okresie zimowym w pastorówce odprawiane były nabożeństwa. W kwietniu 2013 roku pastorówkę opuściła biblioteka, od tego czasu budynek nie jest używany[10][12][11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2022-07-31].
- ↑ Uchwała nr XXI/203/2020 Rady Miejskiej w Kole [online], 26 lutego 2020.
- ↑ Mendrok 2014 ↓, s. 129.
- ↑ a b c d e Mendrok 2014 ↓, s. 130.
- ↑ a b Mendrok 2014 ↓, s. 131.
- ↑ Mendrok 2014 ↓, s. 1311.
- ↑ a b c d e Mendrok 2014 ↓, s. 132.
- ↑ Mendrok 2014 ↓, s. 133.
- ↑ a b c Mendrok 2014 ↓, s. 134.
- ↑ a b c d Mendrok 2014 ↓, s. 135.
- ↑ a b c Zespół Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego [online], Miasto Koło - oficjalny portal informacyjny [dostęp 2022-07-31] (pol.).
- ↑ Pastorówka w Kole do wynajęcia [online], Koło Nasze Miasto, 29 lipca 2013 [dostęp 2022-07-31] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Mendrok, Dzieje pastorówki w Kole w jej 110.lecie, „Rocznik Kolski”, 7, Koło: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Kole, 2014, ISSN 1898-1607.
