Tramwaje w Timișoarze

Tramwaje w Timișoarze

tramwaj
Były monachijski skład GT4+GB4 na centralnym placu Wolności.
Państwo	Rumunia
Lokalizacja	Timișoara
Organizator	Primăria Municipiului Timișoara
Operator	Societatea de Transport Public Timișoara
Liczba linii	9
Lata funkcjonowania	od 1869
Infrastruktura
Sieć tramwajowa i trolejbusowa w Timișoarze
Długość sieci	33,1 km
Rozstaw szyn	1435 mm
Strona internetowa

Tramwaje w Timișoarze – system komunikacji tramwajowej działający w Timișoarze.

Jest to drugi pod względem wielkości system transportu tramwajowego w Rumunii (po Bukareszcie). Całkowita długość sieci wynosi 33,1 km, obsługiwanych jest 76 przystanków. Obecnie w Timișoarze kursuje 9 linii tramwajowych oznaczonych numerami 1, 2 oraz 4-10, które łączą siedem z dziesięciu dzielnic miasta. Całkowita długość linii to 68,5 km. Dzielnice Freidorf, Ghiroda Nouă oraz Plopi nie mają połączenia z torowiskami tramwajowymi.

Sieć tramwajowa jest normalnotorowa; jej początki sięgają roku 1869, kiedy otwarto pierwszą linię tramwaju konnego. W 1899 r. rozpoczął się proces elektryfikacji i rozbudowy systemu. Jest to najstarszy system tramwajowy Rumunii oraz drugi, jaki powstał z napędem elektrycznym w tym kraju.

Operatorem systemu jest komunalne przedsiębiorstwo Societatea de Transport Public Timișoara, w skrócie STPT. Tramwaje są podstawowym systemem transportu w mieście, ponadto od 1942 r. uzupełniają je trolejbusy oraz różne linie autobusowe. Rocznie wszystkie trzy środki transportu miejskiego przewożą 90 milionów pasażerów, przy czym 52 miliony przewożą tramwaje. W 2012 r. bilet jednorazowy bez możliwości przesiadki kosztował 2 leje.

Cechą charakterystyczną sieci tramwajowej było m.in. funkcjonowanie transportu towarowego w postaci wagonów kolejowych przewożących towary po torach tramwajowych (od 1899 do 1904 r. oraz od 1916 do 1993 r.) oraz eksploatowanie jednostronnych wagonów dwukierunkowych (od 1966 do 1980 r.).

Od 1914 r. warsztaty tramwajowe w Timișoarze wytwarzały wagony tramwajowe na własny użytek. Na przykład pomysł stworzenia wagonu tramwajowego typu Timiș2 narodził się właśnie w Timișoarze. Produkcja seryjna tego wagonu miała jednak miejsce w fabryce Electrometal Timișoara.

Historia

Tramwaje konne 1869–1899

Założone w 1867 r. prywatne przedsiębiorstwo Temesvári Közúti Vaspálya (pol. Temeszwarska Kolej Uliczna), uruchomiło system tramwajowy w Timișoarze 8 lipca 1869 r. – był to jeden z pierwszych systemów tramwajów konnych na świecie. Początkowo tramwaj konny kursował między Piața Sfântul Gheorghe w śródmieściu a dzielnicą Fabric. 25 sierpnia tego samego roku otwarto drugą linię, która połączyła śródmieście z dzielnicą Josefin, położoną na lewym brzegu rzeki Begi. 29 września 1871 r. linię wydłużono do dzisiejszego dworca Timișoara Nord.

Elektryfikacja sieci (1899)

Wagon typu A nr 8 oznaczony jest „Kossuth tér–Gyárvárosi Indóház”, co oznacza, że kursuje jako linia III między Piața Traian a Gara de Est.

Do końca XIX wieku w ówczesnym mieście Temeszwar wzrosło zapotrzebowanie na przewóz pasażerów; linie tramwaju konnego nie były w stanie zaspokoić rosnącego popytu. Od czasu uruchomienia w mieście tramwaju konnego ludność zwiększyła się niemal dwukrotnie. W 1869 r. w Temeszwarze było 32 725 mieszkańców, natomiast w 1900 r. już 59 229. System tramwaju konnego uznano w końcu XIX wieku za przestarzały środek transportu. W Budapeszcie, głównym mieście austro-węgierskiego regionu Zalitawia, od 1887 r. kursowały tramwaje elektryczne, w Wiedniu, głównym mieście Przedlitawii, od 1897 r. Także wiele miast prowincjonalnych leżących w węgierskiej części monarchii było zelektryfikowanych przed Temeszwarem: Pozsony (od 1895 r.) sowie Miszkolc, Szabadka i Szombathely (wszystkie od 1897 r.). W austriackiej części monarchii prąd miało, poza stolicą, dziesięć miast.

Rozbudowa sieci stawała się sprawą coraz bardziej pilną. Zwłaszcza mieszkańcy osiedla Mayerhöfe (dziś Elisabetin) – które obsługiwane było tramwajem konnym jedynie w części zachodniej – domagali się połączenia tramwajowego z resztą miasta. Powyższe osiedle przyłączono w 1890 r. do Temeszwaru. Konieczne było także usprawnienie połączenia z peryferyjnie położonym dworcem w dzielnicy Fabric; od 1876 r. była to druga czynna w Temeszwarze stacja kolejowa. Dzisiejszy dworzec Timișoara Est położony był na niezabudowanym wówczas terenie, leżącym na północ od centrum dzielnicy Fabric – od położonego centralnie placu Traian oddalony był o ponad kilometr. W 1895 r. do dworca dotarła linia omnibusu konnego.

Plany rozbudowy popierał szczególnie ówczesny urząd miejski, któremu przewodził burmistrz Karl Telbisz. W końcu roku 1895 miasto rozpoczęło rozmowy z ówczesnym prywatnym przedsiębiorstwem Temesvári Közúti Vaspálya Részvénytársaság (TeKöVa), które już 15 października 1895 r. przedstawiło swoją koncepcję. W lipcu 1898 r. przedsiębiorstwo Temesvári Villamos Városi Vasút Részvénytársaság (TVVV) rozpoczęło budowę nowego systemu linii. Elektryfikację sieci powierzono firmie Union-Elektricitäts-Gesellschaft (UEG). 30 czerwca 1899 r. odbył się pierwszy próbny przejazd tramwaju elektrycznego, natomiast 27 lipca 1899 r. uruchomione zostały regularne przewozy tramwajami elektrycznymi. W ten sposób linie tramwaju konnego w Temeszwarze zakończyły swoje kursowanie. Definitywnie zamknięto także linie omnibusowe. Początkowo długość torowisk wynosiła 6,1 km, lecz wkrótce po uruchomieniu wydłużono ją do 10,3 km. Zamiast promieniście przebiegających linii tramwaju konnego oraz uzupełniającej linii omnibusowej (żadna linia nie posiadała oznaczenia) rozpoczęło kursowanie pięć linii tramwaju elektrycznego, w tym dwie średnicowe i trzy przebiegające promieniście:

Linia	Trasa	Oznaczenie	Długość	Częstotliwość kursowania	Liczba kursów
I	Piața Sarmisegetuza – Gara de Nord	Malom tér – Belváros – Józsefvárosi Indóház	5,159 km	10 minut	6
II	Banatim – Bulevardul Iuliu Maniu / Splaiul Tudor Vladimirescu	Buziási út – Belváros – Dunagőzhajózási ügynökség	5,100 km	15 minut	4
III	Piața Traian – Gara de Est	Kossuth tér – Gyárvárosi Indóház	1,100 km	15 minut	1
IV	Piața Sfânta Maria – Strada Memorandului	Hunyadi út – Király utcza	1,288 km	15 minut	1
V	Piața Alexandru Mocioni – Piața Iuliu Maniu	Küttl tér – Temető utcza	0,979 km	15 minut	1

Układ linii tramwajowych

• 1 (Timișoara Nord – Stacja Meteorologiczna Timișoara)
• 2 (Zajezdnia Dâmbovița – Stacja Meteorologiczna Timișoara)
• 4 (ul. Torontalului – Ciarda Rosie)
• 5 (Ronat – Catedrala Mitropolitana – Ronat)
• 6 (ul. Torontalului – Piața Maria – Piata Traian – ul. Torontalului)
• 7 (Okólna: Zajezdnia Dâmbovița – Piața Maria – Piața Nicolae Bălcescu – Fratelia)
• 8 (Timișoara Nord – A.E.M)
• 9 (Zajezdnia Dâmbovița – A.E.M)

Tabor

Wagony pasażerskie

Silnikowe

Producent	Typ	Liczba osi	Pochodzenie	Początek eksploatacji	Ilość	Numery taborowe
Weitzer János	A	2		1899	017	1–17
różni	B	2		1906	026	18–43
produkcja własna (przebudowa)	D	2		1921	002	44, 46
produkcja własna	DII	2		1922	007	45, 47–52
produkcja własna	F	2		1925	006	101–106
produkcja własna	Fa	2		1931	002	82–83
produkcja własna	FII	2		1927	019	107–125
produkcja własna	Gb 2/2	4		1950	007	201–207
Electroputere	V-54	4		1955	020	208–227
produkcja własna (przebudowa)	Pionier	2		1958	026	131–156
I.T.B.	Vo58	2		1961	024	177–200
produkcja własna (przebudowa)	Timiș1	2		1962	009	71–79
prod. własna / ELTIM	Timiș2	4		1970	133	231–359, 361–364
ELTIM	V2	6		1982	001	230
ELTIM	Timiș2	4	Reșița	1991	001	360 (ex Reșița 41)
DUEWAG	GT8-EP	8	AVG	1995	004	102, 105–107
DWM	GT6-EP	6	VBK	1995	004	143–146
DWM	GT6-D	6	VBK	1995	010	152, 153, 160, 163, 166, 168–172
Hansa	GT4b	4	BSAG	1995	012	3420–3422, 3426, 3429, 3432, 3434, 3435, 3439, 3441, 3443, 3444
Hansa	GT4c	4	BSAG	1995	025	3447–3455, 3457–3459, 3461, 3463–3474
Hansa	GT4c	4	BSAG, ex VGB	1995	005	3475–3579 (ex Bremerhaven 80–84)
DWM	GT8-D	8	VBK	2000	003	109 (ex VBK 175), 167 (ex VBK 177), 174 (ex VBK 176)
Rastatt	GT8-EP	8	AVG	2000	004	110, 111, 114, 115
Rathgeber	P 3.16	4	SWM	2000	021	2003, 2004, 2013, 2017, 2020, 2023, 2024, 2026, 2030, 2032, 2034–2044
Wegmann	GT4d	4	BSAG	2002	010	3502–3511
DUEWAG	N	8	VGF	2004	004	825, 827, 829, 830
DUEWAG	GT6	6	Rheinbahn	2006	004	2418, 2502, 2504, 2518
Wegmann	GT4e	4	BSAG	2007	010	3512–3521
Wegmann	GT4f	4	BSAG	2007	018	3523, 3525, 3527, 3529, 3531, 3534, 3536, 3539, 3540, 3543, 3546, 3547, 3550–3554, 3559

Doczepne

Producent	Typ	Liczba osi	Pochodzenie	Początek eksploatacji	Ilość	Numery taborowe
Spiering	Wagony Spiering	2		1869	021	początkowo brak, następnie od roku 1899 1–10
Grazer Waggonfabrik	Wagony Graz	2		1891	005	–
produkcja własna	E	2		1914	003	01–03
produkcja własna (przebudowa)	AII	2		1921	002	7, 13
produkcja własna	C	2		1922	014	4, 8, 11, 17, 64–73
produkcja własna	CII	2		1928	004	80–83
I.T.B.	Vo15	2		1961	037	1961: 30–33 1963: 34–37, 61–63 1964: 41–45, 69–70 1965: 46–54 1966: 55–60, 64–65, 67–68
I.T.B.	R.4	2	I.T.B.	1961	014	8, 9, 11–19, 38–40
produkcja własna (przebudowa)	R.1	2		1962	009	21–29
produkcja własna / ELTIM	Timiș 2	4		1970	133	1–129, 131–134
ELTIM	Timiș 2	4	Reșița	1991	001	130 (ex Reșița 42)
Hansa	GB4	4	BSAG	1995	001	3601
Hansa / MAN	GB4a	4	BSAG	1995	013	3602–3604, 3607–3612, 3615–3617, 3619
Hansa	GB4c	4	BSAG	1995	021	3620–3632, 3635–3642
Hansa	GB4c	4	BSAG, ex VGB	1996	004	3644–3646, 3648 (ex Bremerhaven 218–220, 222)
Rathgeber	p 3.17	4	SWM	2000	022	3008, 3009, 3015, 3016, 3019–3024, 3026–3029, 3031–3036, 3038, 3040
Wegmann	GB4d	4	BSAG	2002	010	3701–3710
Wegmann	GB4e	4	BSAG	2007	011	3712–3722
Wegmann	GB4f	4	BSAG	2007	018	3725, 3729–3732, 3735, 3737–3739, 3742, 3743, 3748–3753, 3755

Wagony specjalne

Oprócz zwykłych wagonów pasażerskich, w mieście eksploatowano lub eksploatuje się rakże różne typy wagonów technicznych: prototypy lub historyczne tramwaje znajdują się częściowo w zasobach klubu Tramclub Banat. Niżej wymienione wagony nie były w regularnym ruchu liniowym w Timișoarze.

Producent	Typ	Rodzaj	Liczba osi	Pochodzenie	Rok produkcji	Numer	Uwagi
Simmering	wagon wieżowy	platforma	2	–	1872	–	Przebudowany w 1899 r. z dawnego konnego wagonu technicznego.
Ringhoffer	Wiener Type T	silnikowy	2	MTM	1900	07	Od 1998 r. w Timișoarze, wcześniej w posiadaniu WLB, w sierpniu 2010 r. zezłomowany.
Grazer Waggonfabrik	Wiener Type GP	towarowy	2	MTM	1902	6411	Od 1998 r. w Timișoarze, dawniej własność Wiener Linien.
Simmering	Wiener Type SP	towarowy	2	MTM	1912	6010	Od 1998 r. w Timișoarze, wcześniej własność Wiener Linien.
János Weitzer / AEG	Lokomotywa nr 1	lokomotywa	2	–	1915	Początkowo brak, później L1.	Zezłomowana na początku lat 90. XX wieku
Astra	beczkowóz	techniczny	4	–	1925	brak	Zezłomowany na początku lat 90. XX wieku.
produkcja własna	Pług śnieżny	techniczny	2	–	1925	V.S.1
produkcja własna/ SSW	Lokomotywa nr 2	lokomotywa	2	–	1928	L2	Obecnie jako pomnik na terenie browaru Timișoreana.
produkcja własna	Lokomotywa nr 3	lokomotywa	4	–	1956	L3
I.T.B.	Szlifierka	techniczny	2	–	1960	Wcześniej 4, później brak.	Sprowadzona w 1965 r. z Bukaresztu, obecnie wóz muzealny.
SGP	Wiener Type L4	silnikowy	2	Wiener Linien	1960	524	Od 2005 r. w Timișoarze, dar od miasta Wiedeń.
DUEWAG	MAN B4	doczepny	4	Rheinbahn	1960	1639	Od 2006 r. w Timișoarze, służy jako źródło części zamiennych.
Schörling	Wiener Type SS2	techniczny	2	Wiener Linien	1971	brak	Szlifierka, od 2003 r. w Timișoarze, wcześniej własność Wiener Linien Nummer 6054
BSAG-produkcja własna	solarka	wagonetka	2	BSAG	1975	brak	Od 1998 r. w Timișoarze, w Bremie miała oznaczenie SW2.
produkcja własna	konny	pasażerski	2	–	1994	1869	Replika wagonu nawiązująca do wyglądu z 1869 r.
Electroputere	V54	silnikowy	4	–	195x	229	Sprowadzony w 1999 r. z Bukaresztu.
Electroputere	V12	doczepny	4	–	195x	brak	Sprowadzony w 1999 r. z Bukaresztu.
E.L.T.I.M.	V2C	silnikowy	6	–	1985	229	Zezłomowany na początku lat 90. XX wieku.
produkcja własna	–	platforma	2	–	199x	brak	Zamontowana na wózku tramwaju Timiș2.

Bibliografia

• 60 de ani de la înființarea tramvaiului în Timișoara, Monografie 1869–1929. Timișoara: 1929.brak strony w książce
• Dorin Sarca, Gh. Radulovici: Centenarul tramvaielor din Timișoara, Monografie 1869–1969. Timișoara: 1969.brak strony w książce
• 1869–1994, 125 de ani de circulație cu tramvaiul în Timișoara, Monografie. Timișoara: 1994.brak strony w książce
• Regia Autonomă de Transport Timișoara, 130 de ani de activitate, 1869–1999, Monografie. Timișoara: 1999.brak strony w książce
• Hans Lehnhart und Claude Jeanmarie: Straßenbahn-Betriebe in Osteuropa II. Villingen: Verlag Eisenbahn, 1977. ISBN 3-856490-32-9.brak strony w książce
• Heimatortsgemeinschaft Temeschburg-Temeswar: Temeschburg-Temeswar, Eine südosteuropäische Stadt im Zeitenwandel. Karlsruhe: 1994.brak strony w książce
• Mihály Kubinszky, István Lovász und György Villány: Régi Magyar Villamosok. Budapest: 1999.brak strony w książce
• A. Günther, S. Tarkhov, C. Blank: Straßenbahnatlas Rumänien 2004. Berlin: Arbeitsgemeinschaft Blickpunkt Straßenbahn e. V., 2004. ISBN 3-926524-23-5.brak strony w książce
• Die Straßenbahnbetriebe in Rumänien von Hans Lehnhart, Sonderdruck aus der Fachzeitschrift Der Stadtverkehr – zeszyt 11–12/1966 i 3/1967
• Straßenbahn Timișoara, Hans Lehnhart, Straßenbahn Magazin numer 10, październik 1973, strony 285–292