Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Krew
 |
Ten artykuł jest obecnie tłumaczony z języka niemieckiego. Podstawę stanowi Blut. Zobacz obecny kształt artykułu. |
Krew (łac. sanguis, gr. αἷμα, haima) jest płynem ustrojowym, który za pośrednictwem układu krążenia pełni funkcję transportową, oraz zapewnia komunikację pomiędzy poszczególnymi układami organizmu. Krew jest formalnie płynną tkanką. Dziedzina medycyny zajmująca się krwią to hematologia
Krew składa się z wyspecjalizowanych komórek, oraz z osocza, w którym te komórki są zawieszone. Dzięki pracy mięśnia sercowego jest pompowana poprzez tętnice we wszystkie rejony ciała i wraca do serca za pośrednictwem żył wyposażonych w zastawki.
Układ krążenia dorosłego człowieka zawiera około 70 - 80 ml krwi na kilogram masy ciała, czyli człowiek o przeciętnej masie ciała ma w sobie 5 do 6 litrów krwi. Z racji różnicy w rozmiarach i masie ciała, mężczyźni posiadają przeciętnie około litra więcej krwi od kobiet.
Z powodu podobieństw pełnionych funkcji, krew u poszczególnych kręgowców nie różni się od siebie znacznie. Szczegóły odnośnie różnic pomiędzy krwią ludzką i zwierzęcą, jak i dotyczące funkcji poszczególnych jej składników zostaną omówione w dalszych częściach artykułu.
Ewolucja[edytuj | edytuj kod]
Każda komórka w celu zachowania własnego metabolizmu musi prowadzić ciągłą wymianę z otoczeniem. Powstawanie coraz to bardziej złożonych organizmów wielokomórkowych spowodowało, iż coraz mniejsza część organizmu miała bezpośredni kontakt z otoczeniem, przez co dyfuzja nie była w stanie zapewnić wymiany materii w całym organizmie. W celu połączenia komórek wewnętrznych ze środowiskiem został wykształcony nowy środek transportu w postaci ciekłej - krwi. Zapewniła ona wydajny transport substancji do komórek ciała niezależny od bezpośredniej dyfuzji ze środowiska, umożliwiając przez to powstawanie coraz to większych i bardziej zaawansowanych organizmów.
U zwierząt o otwartym układzie krwionośnym (np. pierścienice, mięczaki) krew nie jest oddzielona od limfy. Substancja ta nazywana jest hemolimfą. Stosunkowo powolną cyrkulację hemolimfy u owadów rekompensuje fakt, że nie służy ona do transportu tlenu (rolę tę przejmują tchawki).
Skład i właściwości[edytuj | edytuj kod]
W skład krwi wchodzą składniki komórkowe (ok. 44 %) i osocze (ok. 55 %), czyli wodny roztwór (90 % wody) białek, soli i związków chemicznych o niewielkiej masie cząsteczkowej, jak np. monosacharydy. Dalsze składniki krwi to hormony, rozpuszczone gazy oraz substancje odżywcze (cukier, tłuszcze i witaminy), transportowane do komórek, a także produkty przemiany materii (np. mocznik i kwas moczowy), niesione z komórek do miejsc gdzie mają być wydalone.
Z fizykochemicznego punktu widzenia krew jest zawiesiną, czyli mieszaniną cieczy oraz ciał stałych (elementy komórkowe) i zachowuje się jak płyn nienewtonowski. To tłumaczy jej szczególne właściwości reologiczne. Znajdujące się we krwi erytrocyty powodują, że krew ma większą lepkość niż osocze, lepkość jeszcze bardziej rośnie przy wysokim hematokrycie i niskiej prędkości przepływu. Dzięki zdolności erytrocytów do zmieniania swojego kształtu, przy wyższych prędkościach krew bardziej przypomina emulsję niż zawiesinę komórek.
pH krwi w prawidłowych warunkach waha się między 7,35 a 7,45. Przy wartościach poniżej tego zakresu, mówi się o kwasicy, natomiast przy wyższych o zasadowicy. Równowaga kwasowo-zasadowa krwi jest utrzymywana dzięki licznym układom buforującym, które zawiera, oraz przez aktywną regulację przez organy i tkanki, przede wszystkim płuca i nerki.
Swoją czerwoną barwę krew zawdzięcza hemoglobinie, a dokładniej mówiąc zawartej w niej grupie hemowej, odpowiedzialnej za wiązanie tlenu. Krew nasycona tlenem ma jaśniejszy i żywszy odcień niż krew uboższa w tlen. Jest to skutkiem zmiany konformacji, zachodzącej po przyłączeniu atomów tlenu i zmieniającej właściwości absorpcyjne hemu.
Osocze[edytuj | edytuj kod]
Osocze zawiera głównie jony sodu, chlorki, jony potasu, magnezu, wapnia oraz fosforany.
Białka występują w osoczu w stężeniu 60 do 80 g/l, co odpowiada 8 % objętości osocza. Ze względu na swoje rozmiary i ruchliwość w procesie elektroforezy dochodzi do rozdział białek na albuminy oraz globuliny. Wśród tych ostatnich można wyodrębnić: α1-, α2-, β- und γ-globuliny. Białka osocza pełnią istotną rolę w transporcie produktów odżywczych, procesach immunologicznych, krzepnięciu krwi, stabilizacji pH krwi, jak również utrzymywaniu stałego ciśnienia osmotycznego.
Osocze krwi pozbawione czynników krzepnięcia jest określane jako [[|surowica (hematologia)|surowica]]. Uzyskuje się ją przez odwirowanie krwi, po tym gdy ta wcześniej skrzepła. Dolną część probówki (lub innego naczynia) zajmuje skrzep, a ponad nim, w górnej części znajduje się lżejsza frakcja tj. surowica, zwykle mająca postać przejrzystego płynu. Surowica różni się składem w stosunku do osocza, a zawiera również składniki nieznajdujące się w osoczu, przede wszystkim czynniki wzrostu jak PDGF, wydzielany podczas tworzenia skrzepu. Surowica składa się w 91% z wody, 7% białek. Resztę stanowią elektrolity, substancje odżywcze, hormony. Lekko lub bardziej żółte zabarwienie nadaje surowicy rozpuszczona bilirubina.
Składniki komórkowe[edytuj | edytuj kod]
Krew u mężczyzn zawiera od 44 do 46 %, u kobiet od 41 do 43 % komórek. Tę zawartość nazywa się hematokrytem. U noworodków hematokryt wynosi około 60 %, u małych dzieci jedyne 30 %. Aż do pokwitania rośnie do wartości właściwej dla dorosłych. Zawarte w krwi komórki są dzielone na: erytrocyty (również nazywane czerwonymi krwinkami), leukocyty (określane mianem białych krwinek) oraz trombocyty (lub też płytki krwi).
| Nazwa | Liczba na μl krwi | ||
|---|---|---|---|
| Erytrocyty | 4,5 do 5,5 mln | ||
| Leukocyty | 4 000–11 '000 | ||
| Granulocyty | |||
| Neutrofile | 2 500–7 500 | ||
| Eozynofile | 40–400 | ||
| Bazofile | 10–100 | ||
| Limfocyty | 1 500–3 500 | ||
| Monocyty | 200–800 | ||
| Trombocyty | 300 000 | ||
Erytrocyty (czerwone krwinki) służą do transportu tlenu i dwutlenku węgla. Zawierają hemoglobinę - białko, które jest odpowiedzialne za przyłączanie i transport tlenu w krwi i składa się z właściwego białka - globiny oraz grupy hemowej. Hem składa się z protoporfiryny IX (pierścienia białkowego), która razem z żelazem tworzy kompleks. Krew kręgowców zawdzięcza swój czerwony kolor właśnie żelazu (patrz też: Blutfarbstoff). Gdyby żelazo w tym związku zastąpiono miedzią, krew miałaby kolor niebieski. U innych zwierząt np. u pająków i ośmiornic związek miedzi pełni właśnie tę funkcję. Od 0,5 do 1 % czerwonych krwinek to retikulocyty, tzn. nie w pełni dojrzałe erytrocyty.
Leukocyty lub białe krwinki dzielą się na monocyty, limfocyty oraz granulocyty, w tym: eozynofile, bazofile i neutrofile. Granulocyty zawdzięczają swoje nazwy barwnikom wchłanianym przez ich protoplazmy i uczestniczą w nieswoistejobronę immunologiczną, natomiast limfocyty i monocyty biorą udział w obronie swoistej. Trombocyty odpowiadają za krzepnięcie krwi.
Liczbowe podsumowanie składu krwi różni się pomiędzy poszczególnymi kręgowcami. Szczególnie dużą liczbę erytrocytów mają kozy, a wyjątkowo niską ptactwo (3-4 mln/µl). Liczba leukocytów podlega podobnym wariacjom: u bydła, koni i ludzi około 8 000/µl, natomiast u owiec (do 17 000/µl) i ptaków (do 25 000/µl) zawartość białych krwinek jest szczególnie wysoka. Również liczba poszczególnych podrodzajów leukocytów różni się znacząco. U ludzi i koni dominują granulocyty (granulozytäres Blutbild), u bydła - limfocyty (lymphozytäres Blutbild), a u świń zawartość granulocytów i limfocytów jest podobna (granulo-lymphozytäres Blutbild). Moim zdaniem zielone wtręty należy moim zdaniempo prostu pominąć, nie wnoszą nic, jedynie podają zapewne półżargonowe określenia stosowane w weterynarii. Nie mam pojęcia, czy istnieje dobre polskie tłumaczenie (jakiś weterynarz???).
-
-
Granulocyt obojętnochłonny (neutrofil) -
Granulocyt kwasochłonny (eozynofil) -
Granulocyt zasadochłonny (bazofil)
Budowa i rozpad komórek krwi[edytuj | edytuj kod]
Wszystkie komórki krwi są budowane w procesie zwanym hemopoezą i zachodzącym w szpiku kostnym. Z pluripotentnych komórek macierzystych, z których może powstać każda komórka, powstają multipotentne komórki macierzyste, które mogą dać początek różnym typom komórek. Z tych komórek rozwijają się wtedy pojedyncze komórkowe składniki krwi.
Erytropoeza, w odróżnieniu od hemopoezy, oznacza jedynie przemianę komórek macierzystych w erytrocyty. Procesy dojrzewania i mnożenia się komórek jest przyspieszany przez hormon erytropoetynę produkowany w nerkach i wątrobie. W przypadku niedoboru tlenu w organizmie, np. z powodu pobytu na dużej wysokości, zwiększa się ilość produkowanego hormonu, co prowadzi do podwyższonej liczby czerwonych krwinek w krwi. Pozwala to na zwiększony transport tlenu i przeciwdziałanie niedoborowi. Ten efekt regulacyjny można zmierzyć oceniając wzrost liczby retikulocytów (niedojrzałych czerwonych krwinek) we krwi obwodowej. Ważną rolę w erytropoezie odgrywa także żelazo, które jest potrzebne do budowy hemoglobiny, oraz Witamina B12 i kwas foliowy.
Rozpad czerwonych krwinek następuje w śledzionie i komórkach Kupffera wątroby. Średni czas życia erytrocytów wynosi 120 dni. Hemoglobina w procesie rozpadu jest przetwarzana w kilku krokach (przez bilirubinę do urobiliny i sterkobiliny). Podczas gdy urobilina odpowiada za żółty kolor uryny, to sterkobilina jest odpowiedzialna za typowy kolor kału.
Funkcje[edytuj | edytuj kod]
Krew spełnia wiele istotnych zadań, mających na celu podtrzymanie procesów życiowych. Głównym zadaniem transport tlenu i składników pokarmowych do komórek i transport powrotny produktów końcowych przemiany materii np. dwutlenku węgla czy mocznika. Poza tym krew transportuje hormony i innych substancji pomiędzy komórkami. Ponadto, krew zapewnia homeostazę, tzn. utrzymanie równowagi wodnej i elektrolitycznej, regulację wartości pH oraz temperatury ciała.
Jako część układu odpornościowego krew pełni funkcje obronne przeciwko ciałom obcym (odpowiedź nieswoista) i antygenom (odpowiedź swoista) dzięki fagocytom (komórkom żernym) i przeciwciałom. Krew jest do tego ważnym elementem przy reakcji na skaleczenia (krzepnięcie krwi i fibrynoliza).
Oprócz tego, poprzez stałe ciśnienie wywierane na ściany naczyń krwionośnych, krew spełnia także funkcje podporowe.
Ciągły przepływ krwi zapewnia stałą ciepłotę ciała (stałocieplność). U zdrowych ludzi wynosi ona około 36,5 °C i wartość ta dotyczy temperatury narządów wewnętrznych organizmu (temperatura powierzchownie położonych narządów, np. skóry może być inna w związku z procesami termoregulacji).
Rola krwi w oddychaniu[edytuj | edytuj kod]
Jednym z najważniejszych zadań krwi jest transport tlenu z płuc do komórek oraz transport dwutlenku węgla, końcowego produktu różnorakich procesów przemiany materii, z powrotem do płuc.
W ramach oddychania tlen zawarty w powietrzu dociera poprzez tchawicę do płuc aż do pęcherzyków płucnych. Przez ich cienkie ściany tlen dociera do naczyń krwionośnych. Krew w ramach mniejszego obiegu krwi ponownie trafia z serca do płuc. Ta uboga w tlen krew oddaje w płucach dwutlenek węgla (CO2) i odbiera tlen. Teraz, bogata w tlen krew płynie kolejne żyły płucne (Venae pulmonales) do serca, dokładnie do lewego przedsionka. Stamtąd krew płynie przez zamkniętą sieć naczyń krwionośnych do większości żywych komórek ciała (patrz też: Układ krwionośny człowieka). Wyjątkiem są m.in. komórki rogówki oka i chrząstek, które nie posiadają bezpośredniego połączenia z układem naczyniowym i które odżywiają się jak prymitywne organizmy - przez dyfuzję (tkanka bradytroficzna).
Podstawą opisanej powyżej wymiany gazowej jest hemoglobina- czerwony barwnik krwi znajdujący się w erytrocytach. Jedna jednostka hemoglobiny składa się z czterech podjednostek białkowych, z których każda zawiera grupę hemu. Cząsteczka hemu zawiera centralnie położony atom żelaza. Atom ten ma wysokie powinowactwo chemiczne do tlenu i łatwo się z nim wiąże. Jeśli dojdzie do połączenia hemu z tlenem to mówimy o hemoglobinie utlenowanej.
Powinowactwo hemoglobiny do tlenu rośnie w momencie podniesienia wartości pH krwi, obniżenia ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla, zmniejszenia stężenia 2,3-bisfosfoglicerynianu i obniżenia temperatury.
W sytuacji wysokiego powinowactwa hemoglobiny do tlenu i wysokiego ciśnienia parcjalnego tlenu, jak ma to miejsce w płucach, dochodzi do wiązania się tlenu z hemoglobiną. Proces odwrotny zachodzi w tkankach, gdzie dochodzi do uwalniania tlenu.
98,5% tlenu zawartego we krwi jest chemicznie związane z hemoglobiną. Pozostałe 1,5% jest fizycznie rozpuszczone w osoczu. Powoduje to, że hemoglobina jest głównym przenośnikiem tlenu u kręgowców.
W normalnych warunkach, u ludzi, krew opuszczająca płuca zawiera hemoglobinę wysyconą tlenem w 96-97%. Odtlenowana krew nadal jest wysycona tlenem w około 75%. Wysycenie tlenem (saturacja) oznacza stosunek ilości rzeczywiście związanego tlenu do maksymalnej ilości jaką może związać hemoglobina.
Dwutlenek węgla jest transportowany we krwi na różne sposoby: niewielka część jest fizycznie rozpuszczona w osoczu, ale większość jest przenoszona w formie wodorowęglanów (HCO3-) lub związanych z hemoglobiną karbaminianów. Konwersja dwutlenku węgla do wodorowęglanu jest możliwa dzięki specjalnemu enzymowi - anhydrazie węglanowej.
Tamowanie upływu i krzepnięcie krwi[edytuj | edytuj kod]
Wszystkie procesy, które mają na celu ochronę organizmu przed wypływaniem krwi z naczyń krwionośnych nazywane są hemostazą. Rozróżnia się hemostazę pierwotną i hemostazę wtórną.
W hemostazę pierwotną oprócz płytek krwi zaangażowane są różne czynniki znajdujące się w osoczu i na ścianie naczyń krwionośnych. Współdziałanie tych składników prowadzi do uszczelnienia przecieku krwi z naczynia w ciągu dwóch do czterech minut. Czas ten określa się jako czas krwawienia. Najpierw dochodzi do obkurczenia się naczynia, następnie trombocyty przyklejają się do miejsca przecieku i ostatecznie powstaje skrzep fibrynowy, który pozostaje na miejscu do czasu wygojenia uszkodzenia. Zachodzące później procesy fibrynolizy przywracają pierwotny przepływ krwi w naczyniu.
Hemostaza wtórna zachodzi przy udziale różnych czynników krzepnięcia. Obejmują one jony wapnia i syntetyzowane w wątrobie białka. Czynniki krzepnięcia krążą w postaci nieaktywnej, stają się aktywne w procesie kaskady krzepnięcia krwi. Mogą zostać aktywowane szlakiem wewnątrzpochodnym (endogennym) poprzez kontakt z odsłoniętymi włóknami kolagenowymi śródbłonka lub szlakiem zewnątrzpochodnym (egzogennym) poprzez kontakt z trombokinazą, która jest uwalniania w momencie uszkodzenia naczynia. Celem tych procesów jest utworzenie nierozpuszczalnych polimerów fibryny tworzących skrzep.
Mianem fibrynolizy określa się całokształt procesów doprowadzających do rozpuszczenia skrzepu fibrynowego. Zachodzą one przy udziale enzymu plazminy.
W określonych sytuacjach medycznych, jak np. zaburzeniach rytmu serca konieczne jest zmniejszenie krzepliwości krwi, co osiąga się poprzez stosowanie leków przeciwzakrzpowych (antykoagulantów). Działają one poprzez wiązanie jonów wapnia niezbędnych w procesie krzepnięcia (ale tylko in vitro, np. kwas cytrynowy lub EDTA), hamowanie interakcji miedzy czynnikami krzepnięcia (np. heparyna) lub poprzez hamowanie tworzenia czynników krzepnięcia (np. kumaryny).
Aspekty medyczne[edytuj | edytuj kod]
Schorzenia[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie charakterystycznym zmian w obrazie krwi można rozpoznać wiele chorób, a także określić ich zaawansowanie, dlatego też krew jest najczęściej badanym laboratoryjnie płynem ustrojowym. Innym ważnym badaniem jest oznaczanie odczynu Biernackiego, które jest miarą opadania czerwonych krwinek w określonej jednostce czasu w obecności antykoagulantu, a na podstawie którego możemy wyciągnąć wnioski o istnieniu stanu zapalnego.
Oprócz chorób, które wpływają na zmiany obrazu krwi, istnieją także choroby które bezpośrednio wpływają na krew i jej składniki. Najważniejsze z nich to niedokrwistość (anemia), hemofilia i białaczki. W niedokrwistości, z różnych przyczyn, dochodzi do niedostatecznego zaopatrzenia organizmu w tlen (hipoksji). W hemofilii występują zaburzenia krzepnięcia, co prowadzi do nadmiernych i obfitych krwawień. W białaczkach produkowana jest zbyt duża ilość białych ciałek krwi, które w formie niedojrzałej dostają się do krwiobiegu. Prowadzi to do zmniejszenia ilości pozostałych komórek krwi zarówno w szpiku kostnym jak i w samej krwi.
Nadmierna produkcja komórek krwi nazywana jest cytozą lub filią i w zależności od typu komórki określa się ją jako erytrocytozę i leukocytozę (podtypy: eozynofilia, bazofilia, neutrofilia, monocytoza, limfocytoza, trombocytoza. Niedobór czerwonych krwinek to erytropenia (anemia), niedobór białych - leukopenia (w zależności od podtypu rozróżnia się eozynopenię, bazopenię, neutropenię, monocytopenię, limfopenię, trombocytopenię. Zmiany w proporcjach komórek określa się na podstawie rozmazu krwi, który pozwala uzyskać informacje na temat rodzaju i zaawansowania choroby.
Ze względu na swoją rolę w zaopatrywaniu komórek, brak lub niedostateczna podaż krwi prowadzi do zagrożenia uszkodzeniem komórek lub śmierci. W sytuacji dużego niedoboru krwi, np. w wyniku gwałtownej utraty krwi, mówi się o wstrząsie. Skrzepy krwi (jak również inne przyczyny) mogą prowadzić do zakrzepów, zatorów lub zawałów (np. zawału mózgu lub serca). Aby temu zapobiec można stosować leki hamujące krzepnięcie krwi, takie jak aspiryna, heparyna czy acenokumarol.
Krew pojawiająca się w dużych ilościach w przewodzie pokarmowym ma działanie przeczyszczające.
Grupy krwi[edytuj | edytuj kod]
W błonie komórkowej erytrocytów zakotwiczone są glikolipidy, które działają jak antygeny. Określane są jako grupy krwi. W przypadku wymieszania się różnych grup krwi dochodzi do powstawania zlepów czerwonych krwinek, czyli aglutynacji. Dlatego przed każdą transfuzją należy ustalić grupę krwi dawcy i biorcy, w celu uniknięcia potencjalnie śmiertelnych powikłań. Z medycznego punktu widzenia u ludzi najistotniejszy jest układ grup AB0 i układ Rh (oba układy zostały opisane po raz pierwszy przez Karla Landsteinera i jego współpracowników). Oprócz tego istnieje około 20 innych systemów grupowych o mniejszym znaczeniu, a które mogą powodować komplikacje.
W układzie AB0 występują 4 grupy krwi: A, B, AB, 0. Nazwa odnosi się do antygenu jaki znajduje się na powierzchni erytrocytów (w grupie A: tylko antygen A, w grupie B: antygen B, w grupie AB: antygeny A i B, grupa 0 nie posiada żadnego antygenu) oraz do przeciwciał (immunoglobulin IgM) krążących w osoczu (grupa A: przeciwciała anty-B, grupa B: przeciwciała anty-A, grupa AB: nie występują przeciwciała, grupa 0: przeciwciała anty-A i anty-B).
Układ czynnika Rh dzieli się na podgrupy: C, D i E. Znaczenie medyczne ma przede wszystkim antygen D. W przypadku występowania tego antygenu mówi się o grupie Rh dodatniej (Rh+), gdy go brak grupę oznacza się jako Rh ujemną (Rh-). Przeciwciała w układzie Rh ( (immunoglobuliny IgG) pojawiają się po raz pierwszy dopiero po kontakcie z antygenem D. Ponieważ przeciwciała IgG przechodzą przez łożysko może dochodzić do powikłań w przebiegu drugiej ciąży u kobiety, która ma grupę krwi Rh- a jej dziecko grupę Rh+. Dochodzi wówczas do rozpadu (hemolizy) erytrocytów dziecka i do upośledzenia tworzenia erytrocytów co określa się jako erytroblastozę płodową
Grupy krwi oprócz istotnego znaczenia w transfuzjologii i przeszczepach narządów, jak również w czasie ciąży, pełnią ważną rolę w medycynie sądowej w identyfikacji i ustalaniu pokrewieństwa, mimo, iż wyniki są dużo mniej wiarygodne niż przy analizie DNA i ograniczają się jedynie do wykluczenia dowodów.
Transfuzja[edytuj | edytuj kod]
Transfuzje krwi najczęściej przeprowadza się w przypadkach utraty dużej ilości krwi, różnych chorób jak zespoły mielodysplastyczne, często w zwalczaniu efektów ubocznych chemioterapii, w celu uzupełnienia niedoboru krwi lub jej części składowych. Trzeba przy tym uważać, by grupy krwi oraz układ Rh dawcy i biorcy były ze sobą zgodne – w przeciwnym wypadku może dojść do ciężkich powikłań poprzetoczeniowych. Aby możliwe było wykonywanie transfuzji krwi potrzebne jest także krwiodawstwo.
Es wird zwischen Vollblutspenden, Eigenblutspenden und Spenden nur einzelner spezifischer Blutbestandteile (z. B. Blutplasma oder Thrombozyten) unterschieden. Bei einer Vollblutspende werden dem Spender ca. 500 ml venöses Blut entnommen, konserviert, untersucht und bei entsprechender Eignung in verschiedene Blutprodukte aufgetrennt. Diese werden in einer Blutbank eingelagert. Eigenblutspenden dienen der Bereitstellung von Blut vor einer Operation, das bei eventuell auftretendem Blutverlust ohne Komplikationen dem Patienten wieder verabreicht werden kann.
Krwiodawstwo można podzielić na oddawanie krwi pełnej, oddawanie krwi w celu autotransfuzji oraz oddawanie jedynie części składowych krwi (np. osocza lub tromobcytów). Przy oddawaniu krwi pełnej pobiera się od dawcy ok. 500 ml krwi żylnej (w Polsce 450 ml). Krew jest następnie konserwowana i zasadniczo rzecz biorąc dzielona na składniki. Preparaty sąp przechowywane w bankach krwi. Krew pobrana w celu autotransfuzji jest przygotowywana w celu podania jej temu dawcy w trakcie lub po zabiegu operacyjnym by wyrównać ewentualną związaną z nim utratę krwi. Ponieważ dawca i biorca są tą samą osobą nie należy się tu spodziewać komplikacji związanych z niezgodnością immunologiczną lub wszczepieniem choroby zakaźnej.
Cena preparatu erytrocytów (najczęściej wykorzystywanego preparatu w transfuzjologii) w Polsce w 2010 roku kształtowała się na poziomie 160zł [1] Na jej wysokość w największym stopniu wpływa samo pobieranie krwi, a oprócz tego także wydatki związane z badaniami laboratoryjnymi, konserwowaniem i przechowywaniem produktów oraz ich dystrybucja i koszty administracyjne.
Alternativen zur Blutspende sind künstliches Blut, das aus lang haltbaren gefriergetrockneten roten Blutkörperchen in einer isotonischen Lösung besteht, und Blutersatz, das starken Blutverlust ausgleichen soll, wenn keine Blutkonserven verfügbar sind. Blutersatzmittel können entweder das noch vorhandene Restblut verdünnen und somit das für einen funktionierenden Blutkreislauf notwendige Volumen wiederherstellen (sog. Volumenexpander) oder das Blut durch aktives Übernehmen des Sauerstofftransports unterstützen.
W pewnych przypadkach alternatywę do przetoczenia krwi stanowi zastosowanie preparatów zastępczych. Niektórzy zaliczają tu na przykład zawiesinę liofilizowanych erytrocytów w izotonicznym roztworze soli kuchennej. Częściej jednak, gdy mowa o preparatach krwiozastępczych, chodzi o substancje wyrównujące ubytki krwi (tzw. środki zastępcze osocza) przez jej rozcieńczenie, a co za tym idzie zwiększenie jej objętości i wyrównanie w ten sposób hypowolemii, co jest niezwykle istotne z punktu widzenia fizjologii układu krążenia. Do tego celu wykorzystuje się trzy rodzaje roztworów: koloidy (np. dekstran), krystaloidy (np. sól fizjologiczna, płyn Ringera)i roztwory żelatynowo-skrobiowe (np. hydroksyetyloskrobia). Oprócz tego podejmuje się próby stosowania jako środków krwiozastępczych preparatów posiadających zdolność odwracalnego wiązania tlenu, ale są one naal w fazie badań klinicznych.
Auch bei den übrigen Säugetieren gibt es verschiedene Blutgruppensysteme (bei Haustieren 7 bis 15) mit jeweils einer Mehrzahl von Blutgruppenfaktoren. Im Gegensatz zum Menschen gibt es allerdings bei der ersten Bluttransfusion kaum Reaktionen auf diese Blutgruppenunterschiede. Daraufhin gebildete Antikörper rufen erst bei Folgeblutspenden gegebenenfalls eine Unverträglichkeitsreaktion hervor.
Również u innych ssaków rozróżnia się grupy krwi (u zwierząt domowych od 7 do 15) za każdym razem z różnymi czynnikami. W przeciwieństwie do ludzi, u innych ssaków rzadko dochodzi natomiast do powikłań w trakcie lub po pierwszym przetoczeniu krwi nawet w przypadku niezgodności grup krwi. Wytworzone wtedy przeciwciała mogą wywołać rekację immunologiczną przy następnej transfuzji, a co za tym idzie powtórnym kontakcie z danym antygenem.
Trucizny krwi[edytuj | edytuj kod]
Toksyny krwi (Hemotoksyny) to substancje zmieniające właściwości układu krwiotwórczego, samej krwi lub układu krzepnięcia tak, że upośledzają lub wręcz uniemożliwiają funkcje transportowe i metaboliczne krwi. Może to doprowadzić do znacznych zaburzeń w układzie krążenia, w tym do zapaści i wstrząsu. Przykładami substancji chemicznych zaliczanych do hemotoksyn są: tlenek węgla (CO), benzol, nitrozwiązki, arsen i ołów. Hemotoksyczne działanie wykazują również niektóre substancje pochodzenia roślinnego: saponiny i chinina. Również wiele trucizn pochodzenia zwierzęcego uszkadza krew. Są to na przykład toksyny w jadzie różnych gatunków żmij.
Krew w kulturze[edytuj | edytuj kod]
Blut wurde schon früh als Träger der Lebenskraft angesehen. Die biologischen Erfahrungen der weiblichen Menstruation und der damit zusammenhängenden Gebärfähigkeit als positive, Leben bringende Wirkung, und des Verblutens, als negative, Leben vernichtende Wirkung führten wahrscheinlich dazu, dass Menschen dem Stoff übernatürliche Kräfte zuschrieben. Die Beobachtung, wie beim Verbluten eines Menschen oder beim Ausbluten eines Schlachttiers dessen Kräfte schwinden, ließ die Menschen darauf schließen, dass das Blut ein Urstoff des Lebens wäre. In der griechisch-antiken und germanischen Mythologie galt der Mensch deshalb als aus dem Blut der Götter erschaffen. Diese Vorstellung prägt auch das Alte Testament: Danach bestehe der Mensch aus „Fleisch und Blut“. Dieses Verständnis des Blutes als Geheimnis der Entstehung des Lebens erklärt die besondere Bedeutung des Blutes und der Farbe barwa czerwona als Symbol von Leben und Fruchtbarkeit. In der politischen Symbolik, zum Beispiel auf Flaggen, symbolisiert Rot dagegen oft das Blut der Gefallenen oder steht allgemein für den Tod.
Krew od dawna była uważana za nośnik sił życiowych. Biologiczne obserwacje jak krwawienia menstruacyjne kobiet i wiązane z tym zdolności prokreacyjne jako działanie pozytywne, życiodajne z drugiej strony zaś wykrwawienie się jako negatywne działanie – prowadzące do śmierci prowadziły prawdopodobnie do przypisywania krwi ponadnaturalnych właściwości. Krwotok u człowieka, wykrwawianie się ubijanego zwierzęcia prowadzi do stopniowej zapaści ("ubytku sił") dawało to podstawę, by widzieć w krwi pierwotny pierwiastek życia. Według mitologii greckiej i germańskiej człowiek powstał z krwi bogów. Również w Starym Testamencie człowiek składa się z ciała i krwi. W języku polskim używa się zwrotu z krwi i kości. Takie rozumienie krwi przez pryzmat tajemnicy życia wyjaśnia znaczenie krwi i koloru czerwonego jako symbolu życia i płodności. W symbolice politycznej na przykład na flagach, kolor czerwony symbolizuje krew poległych i związany jest ze śmiercią.
Im Antiken Griechenland wurde frisches Blut teils als Heilmittel gegen die Epilepsie angesehen. Dahinter stand die Vorstellung, dass beim Ausfließen des Blutes die Seele den Leib verlasse. Die Bewusstlosigkeit der Epileptiker führte zu der Annahme, ihre Seele sei erschlafft und könne durch frisches Blut wieder zu Kräften kommen. So bestand die Nahrung der Schatten im Hades, also der Seelen der Toten, in der Odyssee (11) aus Widderblut, welches Odysseus in eine Grube gab, um die Schatten anzulocken.
W antycznej Grecji stosowano świeżą krew jako lek przeciw padaczce. Wynikało to z wyobrażenia, że przy ubytku krwi, dusza opuszcza ciało. Obserwacja nieprzytomnego w czasie napadu epileptycznego prowadziła do interpretacji, że dusza chorego słabnie i może być przez świerzą krew wzmocniona. W Hadesie cienie, czyli dusze zmarłych żywiły się krwią baranią. Oduseusz miał jej według Odysei użyć dla ich zwabienia.
Biblia[edytuj | edytuj kod]
Im Alten Testament findet sich die Vorstellung, die Blut mit Leben oder Seele gleichsetzt. (Levitikus 17,11-14). Das Blut von geschlachteten Tieren darf nicht verzehrt werden (Deuteronomium 12,23f; 1. Sam 14,31f; Ezechiel 33,25). Aber auch im weiteren Sinne wird Blut eine magische Bedeutung beigemessen. Das Blut von Opfertieren hat sühnende Kraft. (Lev 3; 16; 17). An den Türpfosten gestrichenes Blut wehrt böse Geister ab. (Exodus 12). Auch übertragene Bedeutungen wie Blut gleich Mensch finden sich. (Genesis 4,10; 9,5).
W Starym Testamencie można znaleźć idee, że krew to życie lub dusza (Kp 17,11-14). Krew zwierząt ubitych nie mogła być spożywana (Ppr 12,23 i następne, 1 Księga Samuela&14,31 i następne, Księga Ezechiela 33,25). Ale również krwi przypisywano inne ponadnaturalne właściwości. Krew zwierząt ofiarnych gładzi grzechy (Kpl 3:16-17). Domy, gdzie drzwi były pomalowanie krwią były chronione przed zniszczeniem (Wyj 12). Znaleźć można również bardziej przenośne znaczenia jak zrównanie całego człowieka z krwią (Rdz 4,10; Rdz 9,5).
Das Neue Testament knüpft an den antiken Blutkult an und überträgt die Aspekte der Sühne und der Vereinigung durch Blut in die christliche Symbolik. Das Blut hat nun vor allem als Sühneblut Jesu Bedeutung (Römer 3,25, Hebräer 9,7; 13,11). Durch Christi Blut wird der Bund Gottes mit den Menschen (Jesaja 53,12) erneuert. (Lukas 22,20). Gott bietet dem Menschen die Vergebung seiner Sünden an. (Matthäus 26,28 und Markus 14,24). Gerade in dieser Bedeutung wird das Blut Christi während des Abendmahles getrunken als Zeichen der Erneuerung des Bundes und der Vergebung der Sünden (auch Johannes 6,53f; 1. Korintherbrief 10,16). Und gerade hierin, in Christi Tod das letzte (einmalige) Opfer zu sehen (Röm 6,10; Hebr 7,27; 9,12; 10,10), liegt auch die Ablehnung anderer, weiterer Opfer begründet (Wolfgang Trillhaas). Zudem handelt es sich bei diesem (je nach christlichem Verständnis) um ein Selbstopfer oder ein Opfer Gottes (der seinen Sohn opfert) und impliziert die Abschaffung der Blutrache. Daneben bedeutet beim Abendmahl das Trinken von Wein, der die Bedeutung des Blutes Christi hat, auch die Vereinigung des Menschen mit Gott und die Teilhabe an seinem göttlichen Wesen.
W Nowym Testamencie można znaleźć elementy kultu krwi zaczerpnięte z antyku. Aspekty pojednania i komunii (łączności) są przeniesione do symboliki chrześcijańskiej. Krew ma tu znaczenie przede wszystkim jako krew pojednania – krew Jezusa Chrystusa (Rz 3,25, Heb 9,7; 13,11). Przez krew Chrystusa zostaje odnowione przymierze Boga z ludźmi (Iz 53,12; Łk 22,20). Bóg oferuje człowiekowi przebaczenie jego grzechów (Mt 26,28 i Mk 14,24). Właśnie to znaczenie ma krew wypijana w czasie pamiątki Wieczerzy Pańskiej – jako znak odnowienia przymierza i darowania grzechów (również J 6,53 i nast., 1 Kor 10,10). Z rozumienia śmierci Chrystusa jako ostatniej i jednorazowej ofiary (Rz 6,10, Heb 7,27; 9,12; 10,10), wypływa właśnie odrzucenie dalszych starotestamentowych ofiar (Wolfgang Trillhaas). Poza tym mamy tu do czynienia z (w zależności od doktryny) samoofiarowaniem się lub ofiarą Boga (który ofiarowuje własnego syna), co implikuje zniesienie kary "oko za oko". Picie wina w czasie pamiątki Wieczerzy Pańskiej, które (w zależności od rozumienia symbolizuje lub jest krwią Chrystusa) oznacza komunię-zjednoczenie z Bogiem i pozwala mieć udział w jego Bóstwie.
Krew w historii chrześcijaństwa[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Allerdings fanden sich in der Alten Kirche durchaus Analogien, die im Tod des Gerechten Sühne sahen. (4. Makkabäer 6,28ff; 17,22). Nicht zuletzt hierin begründete sich das Märtyrertum, das auch „Bluttaufe“ genannt wird (unter Bezug auf Lk. 12,50; Joh. 19,32; 1. Johannes 5,6 beschrieben in: Tertullian, de bapt.16; Cyprian, Ep.73,22). Die Vorstellung von der Opferung Christi zur Vergebung und Rechtfertigung des Menschen ist heute theologisch nicht unumstritten. Sowohl die Vorstellung vom „Lamm Gottes“ (Joh. 1,29; Gott opfert seinen Sohn) als auch die vor allem im Calvinismus ausgeprägte Vorstellung von der Selbstopferung Christi werfen theologische Probleme auf.
Vom Altertum ausgehend galt im europäischem Mittelalter das Blut als einer der Vier Säfte des Lebens. Man versuchte, durch Aderlass Heilung zu bewirken. Erst Forschung und Kontakt zu anderen Kulturen (v. a. zu der hoch entwickelten islamischen Medizin) sorgten für differenzierte und anwendungsgerechtere Behandlungen. Die besondere Bedeutung des Blutes zeigt auch der Begriff des blauen Blutes.
Cuda i relikwie krwi[edytuj | edytuj kod]
Aus dem Mittelalter stammen auch zahlreiche Blutwunder der Eucharistie (z. B. in Bolsena) oder von Märtyrern (z. B. Januarius in Neapel). Nach mittelalterlicher Vorstellung bildeten die sterblichen Überreste des Märtyrers ein Depositum seiner übernatürlichen Kräfte. Auch nachdem die Seele den Leib verlassen hatte, wurde dem Körper noch eine übernatürliche Kraft zugeschrieben, als deren begehrtester Träger das Blut galt. Dasselbe gilt für Heilig-Blut-Reliquien (des Blutes Christi), die wie andere Christusreliquien (Dornenkrone, Speer, Nägel, Kreuz), seit dem 4. Jahrhundert aufgefunden, ab etwa 800 zunehmend auch nach Europa verbracht wurden. Der Höhepunkt der Blutreliquienverehrung fand während der Kreuzzüge statt, Blutreliquien wurden aber bis ins späte Mittelalter aus dem Heiligen Land nach Europa gebracht. Zu einem Wiedererstarken der Blutreliquienverehrung kam es nach dem Dreißigjährigen Krieg, als der leidende Christus als Motiv der Verehrung an Bedeutung gewann. Die Blutreliquienlegenden knüpfen an die Eröffnung des Leibes Christi, die Leichenbereitung und Einbalsamierung durch Joseph von Arimathia und Nikodemus sowie an die Mitwirkung von Maria und Maria Magdalena beim Begräbnis an. Der Heilig-Blut-Kult wurde durch Wallfahrten zu den Blutreliquien und besondere Ablässe populär. [2]
Die Heilig-Blut-Tafel von 1489 aus der Klosterkirche der Abtei Weingarten enthält die älteste bildliche Darstellung und die älteste volkssprachliche Übertragung der Heilig-Blut-Geschichte im deutschen Sprachraum: „Hie nach volget die histori des hailgen pluotz cristi / wie das zelest in dis wirdig gotzhus kommen sy. Am ersten / wie der ritter longinus unseren herrn sin syten öffnet mit dem/ und berüret sine finstri ougen mit dem usgeflossnen / pluot cristi und wrd gesechind und geloubig. item …“ [3]. („Es folgt die Geschichte des heiligen Blutes Christi, wie die Reliquie in diese würdige Gotteshaus gekommen ist. Zuerst [sieht man,] wie der Ritter Longinus die Seite unseres Herrn mit dem [Speer] öffnet und seine blinden Augen mit dem ausgeflossenen Blut Christi berührt und sehend und gläubig wird“).
Die Heiligblutreliquien werden auch heute noch verehrt. Von angeblichen Blutwundern wie Madonnenstatuen, die blutige Tränen vergießen, wird immer wieder berichtet. Heute lässt sich aber mittels chemischer Analysen nachweisen, dass es sich meistens nur um gefärbtes Wasser handelt.
XX wiek[edytuj | edytuj kod]
In der Ideologie des Nationalsozialismus von Blut und Boden wurde Blut mit Rasse in Verbindung gebracht. Im deutschen Staatsangehörigkeitsrecht wurde erst im Jahr 2000 das Ius sanguis, das Blutrecht der Abstammung, als Begründung der Staatsangehörigkeit um das Ius Soli (Geburtsortprinzip) ergänzt.
Der österreichische Künstler Hermann Nitsch hat das Thema Blut und Schlachtung ins Zentrum seiner Arbeiten gestellt. Er nimmt darin Elemente alter Blutrituale auf.
Mity i podania[edytuj | edytuj kod]
Für den Vampir ist Blut ein lebensnotwendiges Getränk. Der Symbolgehalt als „Lebenssaft“ tritt hier durch das unstillbare Verlangen einer nicht mehr wirklich zu den Lebenden gehörenden Figur in der Vordergrund.
Dla wampirów krew stanowi konieczny do życia napój. Symboliczne znaczenie krwi jako nośnika życia ujawnia się tu jako nieugaszone pragnienie istoty w gruncie rzeczy nie zaliczanej do świata żywych.
Krew jako pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Krew zwierząt rzeźnych stanowi czasem także pożywienie dla ludzi. U ludów hodujących bydło spotyka się do dzisiaj zwyczaj picia świeżej krwi.
Krwawa kiszka to najstarszy rodzaj kiełbasy, który wspomniany został już w Iliadzie Homera i stosowany jest w wielu kuchniach regionalnych na całym świecie, na przykład jako angielski black pudding czy koloński Flönz. Główne składniki to krew, boczek lub słonina, często również duszona cebula, mleko lub śmietana i różne przyprawy, zależnie od regionu.
Krew to także główny składnik pożywienia tak zwanych hematofagów - "krwiożernych" pasożytów. Pijawki przysysają się do skóry i wgryzają się w nią. W przeciągu pół godziny są w stanie wypić taką ilość krwi, ile wynosi pięciokrotna masa ich ciała.
Die dabei mit ihrem Speichel ausgeschiedenen gerinnungshemmenden Stoffe (z. B. Heparin und Hirudin) machen sie auch für die Medizin interessant. Weitere Blutsauger sind beispielsweise Stechmücken, Bremsen, einige Milben (z. B. Rote Vogelmilbe), Wanzen und einige Würmer (z. B. Hakensaugwürmer). Nur wenige Wirbeltiere ernähren sich ganz oder teilweise von Blut. Neben den Vampirfledermäusen sind nur noch die auf Wolf und Darwin, den zwei nördlichsten Galápagos-Inseln, lebenden Populationen des Spitzschnabel-Grundfinken (Geospiza difficilis), eines Darwinfinken, für derartigen Parasitismus bekannt. Auf den wasserlosen Inseln trinken diese so genannten „Vampirfinken“ vom Blut der sich dort aufhaltenden Meeresvögel, indem sie unbemerkt die Ansätze der Federkiele anpicken und so zugleich ihren Flüssigkeitsbedarf decken. Blutsaugende Tiere sind häufig Überträger von Krankheiten, da sie als Vektoren krankheitserregende Viren, Bakterien, Protozoen und andere Organismen übertragen können. Einige dieser so übertragenen Mikroorganismen leben selbst direkt vom Blut des Wirtsorganismus, so die einzelligen Malariaerreger, die Plasmodien.
Wydzielane przez nie w ślinie substancje (np. Heparyna i Hirudyna obniżają krzepliwość krwi i są dlatego interesujące z punktu widzenia medycyny. Jako przykład zwierząt pijących krew należy wymienić komary, ślepaki, niektóre roztocza np. ptaszyńce, pluskwiaki oraz niektóre nicienie np. tęgoryjec dwunastnicy. Zaledwie nieliczne kręgowce odżywiają się wyłącznie lub częściowo krwią. Poza niektórymi nietoperzami (wampirami są to tylko jeszcze żyjące na wyspach Wolf i Darwin (dwóch najbardziej na północ wysuniętych wyspach Galapagos) populacje darwinki ostrodziobej (Geospiza difficilis). Na wyspach, gdzie panuje ciągły brak wody nadającej się do picia, ptaki te zdobywają płyny pijąc krew ptaków morskich zatrzymujących się na tych wyspach. Darwinki często niedostrzegalnie dla ofiary nakłuwają stosinę piór ofiary. Zwierzęta pijące krew często przenoszą choroby będąc wektorami chorobotwórczych wirusów, bakterii, pierwotniaków. Niektóre z przenoszonych mikroorganizmów chorobotwórczych jak np. zarodźce malarii same odżywiają się krwią organizmu gospodarza.
Po śmierci organizmu und dem Zusammenbruch der Immunabwehr beginnen Fäulnisbakterien, die ansonsten im lebenden Organismus nicht vermehrungsfähig sind, am deutlichsten erkennbar zunächst das Blut unter Freisetzung von biogenen Aminen wie Cadaverin und Putrescin zu verstoffwechseln, und führen damit zum sicheren Todeszeichen des durchschlagenden Venennetzes, also zur Verfärbung des oberflächlichen Venensystems in ein dunkles Grün.
Po śmierci organizmu i co za tym idzie załamaniu się układu immunologicznego dochodzi do rozwoju bakterii gnilnych, które w żyjącym organizmie normalnie są niezdolne do podziałów i rozwoju. Działanie tych mikroorganizmów najłatwiej dostrzec jako procesy rozkładowe krwi pod wpływem amin biogennych jak np. kadaweryny i putrescyny. Zmiany te są dostrzegalne jako zielone zabarwienie powierzchownych żył zmarłego są pewnymi znamionami śmierci.
Inne sposoby wykorzystania[edytuj | edytuj kod]
Blutagar ist ein in der Mikrobiologie verwendeter Nährboden für Mikroorganismen, der menschliches oder tierisches Blut enthält. Mit ihm können verschiedene Erreger, zum Beispiel Streptokokken, nachgewiesen werden.
Agar z krwią jest powszechnie używanym w mikrobiologii podłożem do namnażania bakterii a zawiera krew zwierzęcą (rzadziej ludzką). Dalsza część akapitu jest wątpliwa merytorycznie. Mój tekst wydaje mi się trafniejszy: Istotna przy oznaczaniu mikrooraganizmów jest zwłaszcza zdolność do hemolizy widocznej na pożywce jako odbarwiona okrągła plama otaczająca kolonię.
Blutmehl, das aus getrocknetem Blut von Schlachttieren gewonnen wird, findet als Proteinzusatzfuttermittel noch teilweise Anwendung in der Tierernährung. Mit dem Aufkommen von BSE darf Blutmehl nur noch aus Blut von Schlachthöfen erzeugt werden, die keine Wiederkäuer schlachten (Verordnung (EG) Nr. 1234/2003). Blutmehl findet vor allem in der Fischfütterung Einsatz oder aber auch als Düngemittel.
Mączka z krwi, czyli wysuszona krew zwierząt rzeźnych znajduje jeszcze częściowo zastosowanie jako dodatek białkowy przy karmieniu zwierząt (głównie hodowla ryb) ale również jako nawóz. Po wystąpieniu przypadków BSE dozwolona jest wg rozporządzenia unijnego nr 1234/2003 produkcja mączki jedynie w tych rzeźniach, gdzie nie prowadzi się uboju przeżuwaczy.
Ochsenblut ist ein Bindemittel für Farbanstriche, mit denen früher Fachwerkbalken vor der Witterung geschützt wurden. Entgegen weit verbreiteter Ansicht heißt diese Farbe nicht Ochsenblut-Farbe, weil sie rötlich ist, sondern weil sie tatsächlich Ochsenblut enthält. Zur Herstellung von Ochsenblut-Farbe lässt man das Blut frisch geschlachteter Ochsen abstehen, sodass sich das Plasma und die roten Blukörperchen trennen. Aus dem Plasma und Calciumhydroxid (gelöschtem Kalk) unter Zugabe von Pigmenten wird eine gut wetterfeste Farbe gewonnen.
Krew bydlęca bywała używana jako środek wiążący farby używanej przy ochronnym malowaniu drewnianej konstrukcji szachulca. Usunięte nieistotne zdanie dot. realiów j. niemeickiego Produkcja tej farby przebiegała następująco. Krew świeżo zabitego zwierzęcia była odstawiana na jakiś czas w celu rozdzielenia surowicy i czerwonych krwinek. Z surowicy i wapna gaszonego (wodorotlenek wapnia) z dodatkiem barwników otrzymywana trwałą, niewrażliwą na warunki otoczenia farbę.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Robert F. Schmidt, Florian Lang, Gerhard Thews: Physiologie des Menschen. Springer, Berlin 2004, ISBN 3-540-21882-3
- Friedhelm Schneidewind: Das Lexikon rund ums Blut – Der rote Lebenssaft in Mystik und Mythologie, Magie und Medizin, Religion und Volksglaube, Legende und Literatur. Lexikon-Imprint-Verl., Berlin 1999, ISBN 3-89602-224-5
- Stefan Silbernagl, Agamemnon Despopoulos: Taschenatlas der Physiologie. Thieme, Stuttgart 2003, ISBN 3-13-567706-0
Źródła[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Cennik RCKiK we Wrocławiu. [dostęp 01.11.2010]. (pol.).
- ↑ Johannes Heuser: Heilig-Blut in Kult und Brauchtum des deutschen Kulturraumes. Diss., Bonn 1948, S. 70ff. (masch.)
- ↑ Norbert Kruse, Hans Ulrich Rudolf: 900 Jahre Heilig-Blut-Verehrung in Weingarten 1094–1994. J. Thorbecke, Sigmaringen 1994, S. 17f. ISBN 3-7995-0398-6
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- (niem.) Das Blut PDF – bardzo dobre graficzne ujęcie tematu
- (niem.) Bio-Repetitorium: Blut – mit Fragen und Antworten
- (niem.) Wundmanagement: Blut
- (ang.) Red Gold — The epic story of blood – świetna strona na temat krwi
- (ang.) Blood and blood cells
- (ang.) Maximum Allowable Blood Loss Calculator – oblicza maksymalną ilość krwi, jaką może stracić pacjent; tylko do celów testowych
- (niem.) Quarks & Co PDF - Blut – Der ganz besondere Saft.
[[ar:دم]] [[arc:ܕܡܐ]] [[zh-min-nan:Hoeh]] [[bg:Кръв]] [[bar:Bluad]] [[bs:Krv]] [[ca:Sang]] [[cs:Krev]] [[cy:Gwaed]] [[da:Blod]] [[de:Blut]] [[el:Αίμα]] [[en:Blood]] [[es:Sangre]] [[eo:Sango]] [[eu:Odol]] [[fa:خون]] [[fr:Sang]] [[gd:Fuil]] [[gl:Sangue]] [[ko:혈액]] [[id:Darah]] [[ia:Sanguine]] [[is:Blóð]] [[it:Sangue]] [[he:דם]] [[pam:Daya]] [[ka:სისხლი]] [[ku:Xwîn]] [[la:Sanguis]] [[lv:Asinis]] [[lb:Blutt]] [[lt:Kraujas]] [[ln:Makilá]] [[hu:Vér]] [[mk:Крв]] [[mt:Demm]] [[ms:Darah]] [[cdo:Háik]] [[nl:Bloed]] [[ja:血液]] [[no:Blod]] [[nn:Blod]] [[oc:Sang]] [[ps:وينه]] [[nds:Blood]] [[pt:Sangue]] [[ro:Sânge]] [[qu:Yawar]] [[ru:Кровь]] [[sq:Gjaku]] [[simple:Blood]] [[sk:Krv]] [[sl:Kri]] [[sr:Крв]] [[sh:Krv]] [[su:Getih]] [[fi:Veri]] [[sv:Blod]] [[ta:குருதி]] [[te:రక్తం]] [[vi:Máu]] [[tr:Kan Doku]] [[uk:Кров]] [[vls:Bloed]] [[yi:בלוט]] [[bat-smg:Kraus]] [[zh:血液]]