Zamek w Haapsalu
Zamek w Haapsalu, Zamek biskupi w Haapsalu (est. Haapsalu piiskopilinnus) – średniowieczny zespół budynków o charakterze sakralnym, mieszkalnym i obronnym w Haapsalu w Estonii.
Kompleks katedralno-zamkowy pochodzi z XIII wieku. Był pierwotnie rezydencją biskupów Ozylii[1][2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1228 roku arcybiskup Rygi – Albert von Buxhovden – połączył trzy prowincje: Läänemaa, Saaremaa i Hiiumaa w nową diecezję. Jej biskupem mianowano opata cysterskiego klasztoru Dyjament – Gottfrieda. Biskupstwo zostało ustanowione jako jedno z państw Świętego Cesarstwa Rzymskiego 1 października 1228 roku. Jego granice określił w 1234 roku legat papieski Wilhelm z Modeny. Pierwsza siedziba biskupstwa Ösel-Wiek mieściła się w Lihuli, gdzie przy pomocy zakonu kawalerów mieczowych wzniesiono fortecę z kamienia. By uniknąć konfliktów z wpływowym zakonem, biskup przeniósł siedzibę diecezji do Parnawy, którą dziesięć lat później spalili Litwini. Jako nową siedzibę diecezji wybrano Haapsalu, gdzie rozpoczęto budowę twierdzy i katedry. Budowa zamku trwała trzy stulecia[1][2].
Zamek[edytuj | edytuj kod]
Budowanie, poszerzanie oraz przebudowy twierdzy trwały kilka wieków, gdyż budowla była stale modernizowana, by dostosować ją do nowych rodzajów uzbrojenia. Ostatecznego kształtu twierdza nabrała za panowania biskupa Johannesa IV Kievela[1][3]. Jej powierzchnia zajmowała ponad 30 000 m², grubość murów obronnych wynosiła od 1,2 do 1,8 m, a ich wysokość ponad 10 m. Po zachodniej stronie zamku mieści się 29-metrowa wieża strażnicza z XIII wieku, później używana jako dzwonnica. Mury obronne podniesiono później do wysokości 15 metrów. Wewnętrzne okopy osłonięte blindażami, zbudowane na armaty oraz jako schronienie przed ostrzałem armatnim, powstały w czasie wojen inflanckich (1558–1582). W czasie tychże wojen twierdza została poważnie zniszczona – zwłaszcza mury małego zamku i zewnętrzne fortyfikacje[2].
W XVII wieku, gdy Szwedzi przejęli panowanie nad księstwem Estonii, zamek przestał być używany do celów obronnych. W trakcie wielkiej wojny północnej w 1710 roku Estonia znalazła się pod rosyjskim panowaniem. Z rozkazu Piotra I Wielkiego częściowo wyburzono mury obronne obracając tym samym zamek w ruinę.
Katedra Świętego Mikołaja[edytuj | edytuj kod]
Świątynia w Haapsalu była katedrą biskupstwa Ösel-Wiek, przy której mieściła się siedziba kapituły i biskupa. Jest to największy, jednonawowy kościół w krajach bałtyckich, o powierzchni 425 m² i wysokości 15,5 metra do sklepień klasztornych[1][2].
Pierwsze wzmianki dotyczące kościoła pochodzą ze statutu Haapsalu, w którym to biskup Hermann I – założyciel miasta – napisał:
Zbudowawszy katedrę w Haapsalu i wyposażywszy naszych kanoników we właściwe mieszkania i dochody, ustanowiliśmy pewne miejsce miastem. Każdy, kto wybierze je jako miejsce zamieszkania będzie żyć razem z nami, będzie mógł się gromadzić i znajdzie tutaj schronienie. Jeśli zajdzie taka potrzeba będzie też bronić kościoła wszystkimi dostępnymi środkami[1].
Kościół, zbudowany w 1260 roku, powstał w okresie przejściowym między architekturą romańską a gotycką. Cechy romańskie widoczne są w roślinnych ornamentach na pilastrach głowic, a śladem gotyku są sklepienia gwiaździste. Również romański portal zwieńczony był gotycką wimpergą, która na łuku ma wnękę z figurą świętego w środku. Wewnętrzne ściany pokryte były malunkami, posadzka składała się z epitafiów duchownych i znaczących szlachciców. Unikatowa okrągła kaplica chrzcielna została wybudowana w 2 poł. XIV wieku[2].
W czasie wojen inflanckich Estonia stała się częścią protestanckiego królestwa Szwecji. Katolicka katedra stała się kościołem luterańskim i zaczęto ją nazywać kościołem zamkowym. W 1625 roku szwedzki król Gustaw II Adolf sprzedał miasto Haapsalu wraz z zamkiem i przyległymi ziemiami hrabiemu Jacobowi De la Gardiemu, który planował przebudować rozpadającą się fortecę na nowoczesny zamek. Arent Passer, rzeźbiarz i architekt, został zaproszony do współpracy jako doradca[4].
23 marca 1688 dach kościoła kryty miedzianą blachą uległ zniszczeniu w pożarze, ale kościół odrestaurowano względnie szybko. Burza w 1726 roku ponownie zniszczyła dach. Zubożałej kongregacji nie było stać na renowację, więc przeniosła się do kościoła w mieście. W wieku XIX rozpoczęto rekonstrukcję ruin zamku w romantyczny zespół zamkowy[2].
W latach 1886–1889 kościół przeszedł renowację i przebudowę. Zniszczony romański portal został zastąpiony pseudogotyckim portalem schodkowym, zachowane fragmenty naściennych malunków zostały przykryte, a grobowce zabrane. 15 października 1889 odprawiono w kościele pierwszą mszę w intencji Świętego Mikołaja.
Okupacja sowiecka doprowadziła do zamknięcia kościoła w 1940 roku. W czasie drugiej wojny światowej nabożeństwa nadal odprawiano, lecz w 1944 roku chuligani włamali się do kościoła i zniszczyli ołtarz z nastawą, organy, krzesła i okna. W 1946 roku kongregacja poprosiła sowiecki rząd o umieszczenie kościoła na liście chronionych zabytków, lecz bezskutecznie. Kościół stał pusty latami; przez pewien czas używano go do przechowywania zboża, planowano nawet przebudowanie go na basen[4]. W Dzień Matki w 1992 roku, poświęcono Ołtarz Matki, by upamiętnić estońskie matki zabite w czasie sowieckiej okupacji. Posąg Maryi Dziewicy z Dzieciątkiem został wykonany przez rzeźbiarza Hille Palm[1].
Legenda o Białej Damie[edytuj | edytuj kod]
Legenda głosi, że w sierpniowe noce przy pełni księżyca na wewnętrznych ścianach kaplicy pojawia się zjawa kobiety – Białej Damy.
W czasie rządów biskupów Ösel-Wiek każdy kanonik miał prowadzić czyste i przykładne życie zgodnie z regułą klasztoru. Kontakt z kobietami był zakazany przez biskupa pod groźbą kary śmierci. Legenda głosi, że pewien kanonik zakochał się w estońskiej dziewczynie i przyprowadził ją sekretnie do zamku. Skutecznie trwała w ukryciu przez długi czas przebrana za chórzystę. Dopiero w trakcie kolejnej wizyty biskupa w Haapsalu, "młody śpiewak" przykuł jego uwagę tak bardzo, że nakazano zbadanie płci[5].
Gdy okazało się, że śpiewak jest dziewczyną, biskup zwołał radę, która zdecydowała, że kanonik powinien być wsadzony do więzienia i zagłodzony na śmierć, a dziewczyna powinna zostać zamurowana w kaplicy. Budowlańcy zostawili otwór w murze i zamurowali biedną dziewczynę z kawałkiem chleba i kubkiem wody. Przez pewien czas słyszalne były jej płacze o pomoc. Jednak jej dusza, nie mogąc zaznać spokoju, pojawia się już od wieków w oknie baptysterium, by opłakiwać swego ukochanego i udowadniać, że miłość jest nieśmiertelna[1][5][6].
W czasie sierpniowej pełni, w trakcie Dni Białej Damy, odbywa się muzyczny festiwal[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Official home page of the castle. [dostęp 2007-09-28].
- ↑ a b c d e f Ülla Paras: Haapsalu Episcopal Castle & Dome Church. Haapsalu Tourism, 2003.
- ↑ Haapsalu Castle in Castles.info. [dostęp 2007-09-28].
- ↑ a b Dome Church of Haapsalu. [dostęp 2007-09-28].
- ↑ a b The White Lady on the window. [dostęp 2007-09-28].
- ↑ The Immured Lady. [dostęp 2007-09-28].
- ↑ The UBC Bulletin 1/00. [dostęp 2007-09-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-06)].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona oficjalna (est. • ang. • ros.)