18 Pułk Piechoty (II RP)

18 Pułk Piechoty

Odznaka 18 pułku piechoty (II RP)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	24 czerwca
Nadanie sztandaru	10 lipca 1921
Rodowód	batalion strzelców Sanockich batalion piechoty Ziemi Ropczyckiej 1 batalion strzelców Wojska Polskiego batalion polowy pułku piechoty ziemi rzeszowskiej
Dowódcy
Ostatni	ppłk dypl. Wiktor Majewski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Stepanówką (19 III 1920) bitwa pod Korcem (VII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) natarcie na Skierniewice (14 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Skierniewice
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	26 Dywizji Piechoty

18 Pułk Piechoty (18 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w Skierniewicach. W kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie macierzystej 26 Dywizji Piechoty (Armia „Poznań” i „Pomorze”).

Formowanie pułku

Po demoralizacji c. i k. Armii oficerowie narodowości polskiej garnizonu rzeszowskiego przejęli władzę w mieście i po odesłaniu do domów żołnierzy obcych narodowości z przebywających w Rzeszowie pułków austro-węgierskich (c. k. pułku strzelców nr 17 i c. i k. pułku piechoty nr 89) sformowali zaczątki pododdziałów „pułku piechoty ziemi rzeszowskiej”. Na początku listopada wrócił do Rzeszowa, jako swojego macierzystego garnizonu, batalion zapasowy c. i k. pułku piechoty nr 40, złożony głównie z Polaków, w sile 9 oficerów i 400 szeregowych (dowódca por. Wilusz). W dniu 12 listopada dowództwo formującego się w Rzeszowie pułku objął por. Wilusz. W czasie listopadowych walk pod Przemyślem wysłane tam pododdziały sformowane z Rzeszowie skonsolidowały się, jako „batalion polowy pułku piechoty ziemi rzeszowskiej”, późniejszy I batalion 18 pułku piechoty.

II batalion 18 pułku piechoty swoich korzeni upatruje w zorganizowanych w Sanoku „batalionu strzelców sanockich” i w Dębicy „batalionu piechoty ziemi ropczyckiej” (dowodzonym przez rotmistrza Łubieńskiego).

W tym samym czasie w Krakowie na bazie batalionu zapasowego c. k. pułku strzelców nr 33 został stworzony „1 batalion strzelców Wojska Polskiego” włączony później do 18 pułku piechoty, jako jego III batalion.

Zanim pułk otrzymał swój ostateczny numer porządkowy 1 stycznia 1919 roku nadano mu nazwę „2 pułku piechoty ziemi rzeszowskiej”, 24 stycznia 1919 roku numer porządkowy „15” i wreszcie 8 lutego 1919 roku ostateczny numer, tj. 18 pułk piechoty.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Koninie.

Obsada personalna pułku w 1920
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca	mjr Jan Hyc
Adiutant	por. Stefan Bąkowski
Oficer broni	ppor. Eugeniusz Teofil Sokołowski
Oficer łączności	ppor. Władysław Skrzypecki
Oficer prowiantowy	por. Maurycy Hirschhorn (ranny 12 IX)
Dowódca taborów	ppor. Stefan Dul
Dowódca plutonu jazdy	ppor. Józef Jezierski
Lekarz	ppor. lek. Jan Chrzanowski
Kapelan	ks. Franciszek Karoń
Dowódca kompanii sztabowej	por. Tomasz Dziama
Dowódca I batalionu	kpt. Jan Jabłoński
Adiutant	ppor. Jan Berger
Oficer prowiantowy	ppor. Stefan Tymiński
Lekarz	ppor. san. Eryk Erben
Dowódca 1 kompanii	por. Józef Wojnar
Dowódca plutonu	ppor, Józef Sarna
Dowódca 2 kompanii	ppor. Abraham Thaler
Dowódca 3 kompanii	por. Julian Saganowski
Dowódca plutonu	ppor. Antoni Kozłowski
Dowódca 4 kompanii	por. Jerzy Kramarczyk
Dowódca plutonu	ppor. Józef Neugebauer
Dowódca plutonu	ppor. Stanisław Rzeczycki
Dowódca 1 KKM	ppor. Henryk Józef Tor
Dowódca II batalionu	por. Roman Werpachowski
Adiutant	ppor. Stanisław Pociask
Oficer kasowy	ppor. Kazimierz Zaziemski
Oficer prowiantowy	ppor. Stanisław Woźniakowski
Dowódca 5 kompanii	ppor. Stanisław Adamowicz
Dowódca 7 kompanii	ppor. Witold Sawicki
Dowódca 2 kompanii km	ppor. Stanisław Amirowicz
Dowódca plutonu	chor. Stefan Nowakowski
Dowódca III batalionu	por. Władysław Kubrycht
Adiutant	ppor. Józef Daniel
Oficer kasowy	ppor. rach. Ignacy Penziarz
Oficer prowiantowy	ppor. Jan Olich
Lekarz	pchor. san. Gustaw Terlecki
Dowódca 9 kompanii	ppor. Jan Rymarz
Dowódca 10 kompanii	ppor. Michał Śledziona †8 VIII 1920
	ppor. Stanisław Baster
Dowódca 11 kompanii	ppor. Jan Feret
Dowódca plutonu	ppor. Juliusz Knycz
Dowódca 12 kompanii	ppor. Jan Latawiec
Dowódca 3 kompanii km	ppor. Stanisław Węgrzyński
Dowódca kompanii technicznej	ppor. Józef Skowron

Pułk w walkach o granice 1918-1920

Na początku istnienia poszczególne bataliony pułku walczyły w odosobnieniu. Pierwszy chrzest ogniowy pododdziałów pułku miał miejsce pod Przemyślem. Późniejszy I batalion 12 grudnia 1918 roku ruszył do szturmu na obsadzony przez Ukraińców fort pod Grochowcami. Po sukcesie kolejnym zadaniem było odzyskanie utraconych przez inne pododdziały Niżankowic. Natarcie zostało przeprowadzone z podstawy wyjściowej w Pikulicach. 15 grudnia kpt. Kawiński poprowadził batalion do zwycięskiego szturmu na fort nr 5. W okolicach Przemyśla batalion pozostawał do 17 kwietnia, staczając zwycięskie potyczki pod Popowicami, Wołostkowem, Dmytrowicami, Bandrowem i Daszówką. Następnie koleją 17 kwietnia został przerzucony do Gródka Jagiellońskiego w celu przerwania pierścienia wojsk Ukraińskiej Armii Ludowej otaczających Lwów. Do 20 kwietnia batalion znajdował się w pierwszej linii biorąc udział w działaniach na Basiówkę, Ferdynandówkę, Polankę wieńcząc swoje działanie zdobyciem Hodowicy. Następnie batalion przeszedł do odwodu frontu do Skniłowa skąd po sporadycznym używaniu poszczególnych kompanii odszedł na odpoczynek do Lwowa. W dniu 1 maja został zluzowany przez III batalion 10 pułku piechoty i zajął pozycję, na której przebywał do 13 maja, czyli do dnia dołączenia reszty batalionów 18 pułku piechoty.

II batalion swój szlak bojowy rozpoczął walcząc w grudniu w okolicach Gródka i Przemyśla. Zadaniem batalionu była obrona toru kolejowego między tymi miastami. Batalion w czasie realizacji tego zadania poniósł dotkliwe straty. Wykrwawiona kompania dębicka (80 bagnetów z etatowego stanu 200) tegoż batalionu otrzymała zadanie obrony mostu kolejowego na rz. Wereszycy w miejscowości Kamienobrodzie. 20 grudnia o 23.00 na pozycję kompanii uderzyły dwie kompanie wspierane przez 5 karabinów maszynowych. Ukraińcy uderzali z dwóch stron, od strony Mszany i Gródka Jagiellońskiego. Najbliższe własne pododdziały znajdowały się w odległości kilkunastu kilometrów. Kryzys walki nastąpił o godzinie 4 nad ranem 21 grudnia, kiedy to straty i brak amunicji osłabiły morale obrońców. Niespodziewanie przybyła odsiecz w postaci własnego pociągu pancernego. Po pierwszych salwach z jego armat kompania ruszyła do kontrataku, który całkowicie rozgromił siły przeciwnika.

III batalion 1 stycznia 1919 roku został przewieziony koleją do Sądowej Wiszni i z marszu wziął udział w działaniach obronnych tego miasta. 10 stycznia nastąpiło przesunięcie do Mszany, z której batalion miał działać w kierunku na Bartatów. Bartatów przechodził wielokrotnie z rąk do rąk, w krytycznych momentach Polacy szturmem wypierali przeciwnika. O świcie 11 stycznia na własne pozycje ruszyło natarcie świeżego ukraińskiego batalionu. Ukraińcom udało się zniszczyć własną kompanię piechoty ogniem karabinów maszynowych i zdobyć baterię artylerii. Ze 100 szeregowych i 4 oficerów tej kompanii, poległo 2 oficerów i 40 szeregowych, reszta żołnierzy była ranna. W tym krytycznym momencie o 8.00 dowódca okrążonej w lesie placówki por. Skowron uderzył na bagnety na odwody ukraińskie. Powodzenie było pełne, gdyż zupełnie zdezorientowany nieprzyjaciel wycofał się w popłochu. Po boju pod Bartatowem tylko 4 kompania batalionu brała udział w walkach w okolicach Kamienobrodu. Na początku kwietnia batalion przebywał bez styczności z przeciwnikiem w rejonie Lubienia Wielkiego i po zluzowaniu połączył się z resztą macierzystego pułku.

Po okresie osobnego działania 15 maja zgrupowane zostały wszystkie bataliony pułku. Pierwszym dowódcą całości został płk Marian Herbert. Pułk został podporządkowany 4 Dywizji Piechoty. Pierwszym zadaniem bojowym postawionym przed pułkiem było zdobycie Sambora. Zadanie to zostało zrealizowane bez wysiłku, gdyż przeciwnik opuścił wcześniej miasto. Po przesunięciu pułku do odwodu dywizji 21 maja nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy pułku – został nim ppłk Becker. Pod wodzą nowego dowódcy kierunkiem działania był Stanisławów, który również zdobyto praktycznie bez walki, gdyż miasto zostało wcześniej opanowane przez miejscową komórkę POW. Po wyparciu własnym oddziałów z Czortkowa, 18 pułk piechoty otrzymał zadanie odzyskania miasta. Dwustronnym natarciem poprzez Jazłowiec na Jagielnicę i z drugiej strony przez Dżuryn na Czortków, zabezpieczono miasto i wzięto kilkudziesięciu jeńców.

Kontrofensywa Ukraińskiej Armii Ludowej wymusiła odwrót pułku na linii Czortków – Buczacz. Po zgrupowaniu całości pułku z Rozworzanach otrzymano meldunki o całkowitym okrążeniu przez nieprzyjaciela. Droga odwrotu wiodła przez Martynów, który został silnie obsadzony przez Ukraińców. 24 czerwca pułk wyruszył marszem ubezpieczonym, w straży przedniej II batalion wraz z artylerią, trzon kolumny stanowił 3 batalion, który grupował jednocześnie resztę artylerii i tabory. Tył i ubezpieczenie boczne tworzył I batalion. Ppłk Becker prowadził osobiście straż przednią. Determinacja i gwałtowność natarcia II batalionu była tak duża, że bez rozwinięcia całości sił udało się rozbić przeciwnika. Po wywalczeniu sobie drogi odwrotu, pułk zajął stanowiska obronne nad rz. Świrz. Już następnego dnia wróg rozpoczął natarcie. Kluczowym punktem było wzgórze 272, które przechodziło z rąk do rąk, by w końcu pozostać w rękach Polaków.

Odwrót Wojska Polskiego zakończył się 28 czerwca, kiedy to własne oddziały rozpoczęły kontrofensywę. Pułk otrzymał zadanie zdobycia Żurowa, które przy stracie kilkunastu żołnierzy zrealizował. Do 4 lipca zajęte zostały: Lipica Dolna, Narajówka, Szumlany, Monasterzyska, Jeziorzany i Buczacz.

W dniu 14 lipca rozpoczęła się wielka ofensywa na froncie przeciwukraińskim. Pułk nacierał na linii Trybuchowiec – Białobożnica. Opór ukraiński powoli wygasał, aż po ponownym zdobyciu przez pułk Czortkowa zupełnie ustał. Ukraińcy wycofali się za Zbrucz. Po zasłużonym odpoczynku w Wygnance, pułk został skierowany koleją na nowy odcinek frontu.

27 lipca 1919 roku pułk został wywagonowany w Brodach. Początkowo przeciwnik, jakim była Armia Czerwona nie był zbyt wymagający i cofał się niemal bez walki tak, że 15 sierpnia osiągnięto Horyń. Od 28 września pułk zajmował stanowiska nad rz. Uborć, w pobliżu Horodnicy, realizując od czasu do czasu nękające wypady, celem zdobycia wiadomości o przeciwniku jak np. wypad z 21 października na Seredy.

Całą jesień i zimę pułk spędził na fortyfikacyjnej rozbudowie własnych stanowisk. Wypad na Stepanówkę z 19 marca 1920 roku zakończył okres wojny pozycyjnej. W celu zdezorganizowania przeciwnika, przygotowującego się do nowej ofensywy, wykonano koncentryczne natarcia na wieś, w której według meldunków było około 300 nieprzyjaciół. Szturm na bagnety przyniósł całkowite zwycięstwo, mimo iż nieprzyjaciel otrzymał wzmocnienie w postaci całego batalionu. Na polu walki pozostało około 100 Rosjan przy minimalnym stratach własnych w postaci 1 zabitego i 1 rannego. Do 24 marca nieprzyjaciel próbował przerwać polskie linie obronne, jednak bez powodzenia.

Na początku drugiej połowy kwietnia pułk liczący wtedy 50 oficerów i 2000 żołnierzy został zgrupowany pod Łopatyczami. 18 pułk piechoty miał być użyty w polskiej ofensywie na Kijów. Rozkaz do wymarszu dotarł do pułku 24 kwietnia. Pułk naciskał na cofającego się przeciwnika, aż po krótkiej walce opanował Korosteń, następnie został przerzucony do Koziatyna i pozostał w nim do 3 maja w charakterze odwodu Naczelnego Wodza.

Z powodu nowej rosyjskiej ofensywy na północnym froncie, na zagrożony odcinek frontu został skierowany pułk w ramach swojej macierzystej dywizji. 25 maja nastąpił podział pułku, I i III batalion zostały przetransportowane do Mińska, a II batalion pozostał na Ukrainie. Walki pod Mińskiem prowadzone były z dużym poświęceniem, nieprzyjaciel stale wprowadzał nowe siły, które były rozbijanie polskimi kontratakami. Aktywna polska obrona, która dążyła do opanowania Klinna, dopiero po uzyskaniu wsparcia w postaci półbatalionu z 24 pułku piechoty i I batalionu 61 pułku piechoty odniosła sukces. W ciągu kilkudniowych walk w rejonie Mińska pułk stracił 30 poległych i 130 rannych. Po odparciu rosyjskiego natarcia pułk przeszedł do odwodu frontu w rejonie Bohuszewicz.

4 lipca ruszyło generalne natarcie całego frontu rosyjskiego. Rosjanie mieli przygniatającą przewagę liczebną, dlatego już 6 lipca 18 pułk piechoty znajdujący się dotychczas w odwodzie musiał zostać użyty. Rosjanie zdobyli Bohuszewicze, a pułk cofnął się do Ład. W celu przywrócenia pierwotnej linii frontu, zarządzono przeciwdziałanie całej 4 Dywizji Piechoty. Natarcie ruszyło 8 lipca i po ciężkich walkach ulicznych pułk odzyskał Bohuszewicze, z których wkrótce pod ciężkim ogniem artyleryjskim musiał się wycofać.

Pułk pozostawał w odwrocie na kierunku Puchowicze – Ihumeń – Dwurzecze by w końcu 16 lipca osiągnąć linię starych okopów pod Baranowiczami. Tego dnia dołączyły do pułku resztki II batalionu, walczącego do tej pory na Ukrainie.

II batalion działający, jako odwód pod Koziatynem został wciągnięty w ciężkie walki odwrotowe z kawalerią Budionnego, która pod Korcem otoczyła batalion. Batalion poniósł ciężkie straty, a po wyczerpaniu amunicji uległ masom kawalerii wroga. Jedynie kilkudziesięciu żołnierzy przedarło się do własnych pododdziałów i przez Równe, Łuck, Lublin i Chełm dołączyło do macierzystego pułku.

Niemirów – mogiła 14 żołnierzy 18 Pułku Piechoty poległych w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r.

Od 1 sierpnia pułk brał udział w walkach nad Bugiem, w czasie których starał się odepchnąć przeciwnika za rzekę. Kiedy kalkulacje te okazały się nierealne, był zmuszony cofać się dalej ku Wiśle. Do najcięższych walk z tego okresu można zaliczyć walki pod Niemirowem, w czasie których pułk był zmuszony stawić czoła czterem pułkom sowieckiej piechoty. A sama miejscowość przechodziła sześciokrotnie z rąk do rąk. Marszruta odwrotowa pułku przebiegała przez Szpaki – Wolne – Terlików – Serpelice; w każdej z tych miejscowości pułk z poświęceniem bronił się i niejednokrotnie zmuszony był odrzucać przeciwnika w walce na bagnety.

9 sierpnia pułk stoczył ostatnie walki w sąsiedztwie Bugu i rozpoczął realizację rozkazu nakazującego wycofanie się za Wisłę. Po walkach odwrotowych pod Klimontami poprzez Siedlce, pułk przemieścił się do Garwolina, gdzie udało mu się odeprzeć nieprzyjacielskie natarcie. Na wysokości tej miejscowości pułk przekroczył Wisłę i rozpoczął dozorowanie przepraw przez rzekę na południe od Warszawy. Po rozpoczęciu polskiej kontrofensywy znad Wieprza, nacisk nieprzyjaciela na odcinek pułku zupełnie ustał. Już 17 sierpnia pułk transportem kombinowanym (kolejka podmiejska, statki, transport pieszy) przemieścił się przez Warszawę pod Płońsk i wszedł do składu 5. Armii.

Ostatnią dużym bojem 18 pułku piechoty była walka pod Ćwieklinkiem wieczorem 18 sierpnia. Bój ten rozpoczął się dość niespodziewanie, kiedy w czasie grupowania batalionów w zagajniku pod folwarkiem Ćwieklinek, jeden z nich pobłądził w ciemnościach, a wysłane patrole celem odnalezienia II batalionu natrafiły na atakujące tyraliery rosyjskie. Pułk całością sił ruszył na przeciwnika i przy manewrze oskrzydlającym wykonanym przez współdziałający 201 pułk szwoleżerów do świtu rozstrzygnął walkę na swoją korzyść. Po zakończonych walkach na północ od Warszawy, 1 września w m. Karczew pułk został załadowany na transport kolejowy i odjechał do Lwowa, by wziąć udział w swoim ostatnim akordzie w wojnie polsko-bolszewickiej.

Od 4 do 23 września pułk operował nad rz. Świrz, odpierając ataki nieprzyjaciela, a po rozpoczętej kontrofensywie 6 Armii ścigał straż tylną nieprzyjaciela na kierunku Gniła Lipa – Holeszew – Narajów. 3 października pułk został przetransportowany na granicę z Litwą, na której pozostał do 25 listopada 1920 roku.

Po ponad dwóch latach spędzonych na frontach walk o granicę Rzeczypospolitej, pułk zimę 1920/1921 spędził w Łomży, by ostatecznie w październiku 1921 roku osiąść w swym pokojowym garnizonie w Skierniewicach.

Za okres od listopada 1918 roku do września 1920 roku, pułk mógł pochwalić się następującą zdobyczą wojenną w postaci: 948 jeńców, 40 karabinów maszynowych, 1 pociągu pancernego i 9 dział.

Za okres walk oficerowie i żołnierze pułku zostali uhonorowani: 28 Krzyżami Srebrnymi „Virtuti Militari”, 78 Krzyżami Walecznych w tym nadanymi czterokrotnie 8 żołnierzom, trzykrotnie 7 żołnierzom, dwukrotnie 3 żołnierzom.

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918–1920
por. Stefan Bąkowski	sierż. Józef Baluch *	por. Józef Bischof
śp. ppor. Władysław Blatt * †2 VIII 1920 Janów Podl.	st. szer. Paweł Boćko *
sierż. Izydor Kielar *	kpr. Tomasz Knurek *	sierż. Wincenty Kominek *
st. szer. Józef Kosztura (Kosztyła) *	chor. Wojciech Książek *	por. Wiktor Kulczycki *
sierż. Jan Kukulski *	sierż. Jan Maniecki ps. „Marian Józiński”	ppor. Kazimierz Poschinger *
kpt. Jan Radoliński *	kpt. Julian Saganowski	ppor. Józef Sarwa
por. Franciszek Siemasz *	ppor. Józef Skowron	śp. ppor. Michał Śledziona *
śp. kpr. Stanisław Sądel * †27 V 1920 Klin	ppor. Henryk Szmyd *	plut. Jan Sznajber (Schneiberg) *
plut. Karol Szajna *	mjr dr Józef Wojnar *	kpr. Stanisław Wojton (Wojtoń) *
pchor. Zygmunt Zawadowski *	kpr. Kazimierz Żywiec *

Pułk w okresie pokoju

Koszary

Szkic rozmieszczenia pododdziałów 18 pp w koszarach przy ul. Batorego w Skierniewicach

Pułk stacjonował w Skierniewicach w koszarach po carskim 38. Aleksiejewskim pułku piechoty zwanym Tobolskim przy obecnej ul. Stefana Batorego (dawniej ul. Piotrkowska). Budowa koszar trwała w latach 1885–1895 autorem projektu był Aleksander Woyde. Założenie architektoniczne polegało na wybudowaniu czterech dużych budynków z przeznaczeniem na zakwaterowanie żołnierzy, budynku kasyna oficerskiego, budynku dowództwa i stajni. Pod koniec budowy kompleksu koszarowego przy ul. Batorego, rozpoczęto budowę kolejnego kompleksu koszarowego po drugiej stronie drogi, przy obecnej ul. Kilińskiego. W koszarach tych stacjonował najpierw 170. Ostrołęcki rezerwowy pułk piechoty, a w okresie międzywojennym 26 pułk artylerii lekkiej. Na obecnym placu Jana Pawła II znajdującym się pomiędzy koszarami pod koniec XIX w. wybudowano cerkiew garnizonową, którą po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przemianowano na garnizonowy Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Skierniewicach.

Organizacja

Wiosną 1921 pułk przeniesiony został z Łomży do Konina. Od października 1921 stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IV w garnizonie Skierniewice, . Wchodził w skład 26 Dywizji Piechoty.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 18 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. Po wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
dowódca pułku	płk Franciszek Matuszczak
I zastępca dowódcy	ppłk dypl. Antoni Karol Stefan Rosner
I zastępca dowódcy (dubler)	mjr dypl. kontr. Paweł Szandruk
adiutant	kpt. Józef Witkowiak
starszy lekarz	mjr dr Marian Józef Gröger
młodszy lekarz	ppor. lek. Dominik Koczan
kmdt Rejonu PW Konnego nr 18	por. Mieczysław Jan Jagodziński
oficer placu Skierniewice	kpt. adm. (piech.) Stefan Maria Korski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Edmund Izydor Kolendowski
oficer mobilizacyjny	kpt. Józef Łobarzewski
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Józef Rudewicz
oficer administracyjno-materiałowy	por. adm. (piech.) Antoni Porcz
oficer gospodarczy	por. int. Adam Szopa
oficer żywnościowy	por. Rajmund Bernard Ciechowicz
oficer taborowy	por. Tadeusz Sylwester Łańcucki
kapelmistrz	kpt. adm. (kapelm.) Kazimierz Wójcik
dowódca plutonu łączności	por. Wacław Madaliński
dowódca plutonu pionierów	por. Józef Adam Kałuża
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. Antoni Sierpiński
dowódca plutonu ppanc.	por. Jerzy Szkaradziński
dowódca oddziału zwiadu	por. Stanisław Antoni Grzegorz Puchała
I batalion
dowódca batalionu	mjr Andrzej Bronisław Kulczycki
dowódca 1 kompanii	kpt. Antoni Ratyński
dowódca plutonu	por. Stanisław Wiktor Schindler
dowódca plutonu	ppor. Antoni Koprowicz
dowódca plutonu	ppor. Stefan Stando
dowódca 2 kompanii	kpt. Maciej Antoni Romański
dowódca plutonu	ppor. Jan Marian Ślifierz
dowódca 3 kompanii	por. Kazimierz Wilhelm Pauzner
dowódca plutonu	chor. Józef Rybka
dowódca 1 kompanii km	kpt. Bronisław Nowacki
dowódca plutonu	ppor. Kazimierz Mędrecki
II batalion
dowódca batalionu	mjr Feliks Kozubowski
dowódca 4 kompanii	kpt. Ignacy Frankowski
dowódca plutonu	ppor. Edmund Werner
dowódca 5 kompanii	kpt. Antoni Sygnarek
dowódca plutonu	ppor. Adam Marian Wzorek
dowódca 6 kompanii	por. Edward Białach
dowódca plutonu	chor Michał Papuszka
dowódca 2 kompanii km	por. Zdzisław Eugeniusz Kozdęba
dowódca plutonu	chor. Wojciech Książek
III batalion
dowódca batalionu	ppłk Tadeusz Mikoś
dowódca 7 kompanii	por. Bronisław Malinowski
dowódca plutonu	ppor. Władysław Tadeusz Kinastowski
dowódca 8 kompanii	kpt. Mieczysław Marian Hala
dowódca plutonu	ppor. Mieczysław Paweł Białas
dowódca 9 kompanii	kpt. Marian Mieczysław Dąbrowski
dowódca plutonu	ppor. Stanisław Antoni Kruszewski
dowódca 3 kompanii km	kpt. Wojciech Krasodomski
dowódca plutonu	por. Tadeusz Stanisław Kulczycki
na kursie	por. Jan Jarmurzyński
Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 26 DP
dowódca	mjr Kazimierz Dorożyński
dowódca plutonu strzeleckiego	por. Jerzy Dominik
dowódca plutonu strzeleckiego	ppor. Edward Bandt
dowódca plutonu strzeleckiego	ppor. Kazimierz Mańczak
dowódca plutonu km	por. Felicjan Władysław Nawrot
18 obwód przysposobienia wojskowego „Skierniewice”
kmdt obwodowy PW	kpt. adm. (piech.) Bolesław Józef Blokus
kmdt powiatowy PW Skierniewice	kpt. adm. (piech.) Józef Ignacy Skrzat
kmdt powiatowy PW Rawa Mazowiecka	por. piech. Stanisław Bednarek

18 pp w kampanii wrześniowej 1939

Mobilizacja

Mobilizacja marcowa i przegrupowanie pułku

W dniu 23 marca 1939 od godz. 17.00 pułk rozpoczął czynności w ramach mobilizacji alarmowej tak zwanej „marcowej”. 18 pułk piechoty wchodził w skład jednostek z grupy tzw. „czarnej”. Jednostki tej grupy w czasie pokoju były przeznaczone do zadań specjalnej interwencji wewnątrz lub na zewnątrz państwa. W czasie mobilizacji jednostki grupy czarnej stanowiły wzmocnienie sił na zagrożonym odcinku granicy. Pułk zmobilizował się w Skierniewicach w czasie od A+24, do A+48 na etatach wojennych zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”. Dodatkowo zmobilizował dla macierzystej 26 Dywizji Piechoty w tej samej grupie pododdziały:

• kompanię asystencyjną nr 143, w czasie A+30 (dowódca por. Stanisław Bednarek);
• kolumnę taborową nr 418, w czasie A+48 (dowódca ppor. rez. tab. Feliks Jerzyński);
• kompanię sanitarną nr 403, w czasie A+50 (dowódca kpt. lek. dr Władysław Płoszko).

Zgodnie z planem w ramach mobilizacji alarmowej w grupie brązowej20 w czasie G20+30

• kompanię km plot. typ B nr 47.

Po zakończeniu mobilizacyjnego rozwinięcia pułku (przyjęciu rezerwistów, uzupełnieniu zapasów do stanów wojennych i przyjęciu sprzętu z gospodarki narodowej) poszczególne pododdziały pułku przemieściły się do wsi wokół Skierniewic:

• I batalion – wsie: Podtrzciana, Rawiczów, Strzyboga
• II batalion – wsie: Strobów, Podstrobów, Leonów
• III batalion – wsie: Dębowa Góra, Rzyniec
• kolumna taborowa nr 418 – wsie: Dąbrowice
• kompania zwiadowcza – wsie: Zadębie i Sadowiczów.

W koszarach pułku pozostał młody rocznik żołnierzy wcielonych do służby wojskowej w 18 pp w marcu 1939, zorganizowany w dwa bataliony rekruckie, każdy w składzie trzech kompanii strzeleckich i jednej kompanii ckm. Dodatkowo w koszarach stacjonowała kompania zbierająca nadwyżki rezerwistów.

Poszczególne pododdziały 18 pułku piechoty zostały uzupełnione do następujących stanów podchorążych, podoficerów i szeregowych:

• dowództwo I batalionu – 13 żołnierzy służby czynnej i 76 żołnierzy rezerwy
• 1 kompania strzelecka – 40 żołnierzy służby czynnej i 182 żołnierzy rezerwy
• 2 kompania strzelecka – 42 żołnierzy służby czynnej i 182 żołnierzy rezerwy
• 3 kompania strzelecka – 43 żołnierzy służby czynnej i 190 żołnierzy rezerwy
• 1 kompania karabinów maszynowych – 41 żołnierzy służby czynnej i 120 żołnierzy rezerwy
• dowództwo II batalionu – brak danych (przypuszczalnie około 90 żołnierzy)
• 4 kompania strzelecka – 41 żołnierzy służby czynnej i 188 żołnierzy rezerwy
• 5 kompania strzelecka – 39 żołnierzy służby czynnej i 187 żołnierzy rezerwy
• 6 kompania strzelecka – 39 żołnierzy służby czynnej i 182 żołnierzy rezerwy
• 2 kompania karabinów maszynowych – 47 żołnierzy służby czynnej i 220 żołnierzy rezerwy
• dowództwo III batalionu – 12 żołnierzy służby czynnej i 73 żołnierzy rezerwy
• 7 kompania strzelecka – 42 żołnierzy służby czynnej i 180 żołnierzy rezerwy
• 8 kompania strzelecka – 43 żołnierzy służby czynnej i 180 żołnierzy rezerwy
• 9 kompania strzelecka – 44 żołnierzy służby czynnej i 180 żołnierzy rezerwy
• 3 kompania karabinów maszynowych – 48 żołnierzy służby czynnej i 127 żołnierzy rezerwy

Łącznie: 547 żołnierzy służby czynnej i 2344 żołnierzy rezerwy.

O reszcie pododdziałów pułku brak szczegółowych danych. Łącznie etatowo w pułku piechoty powinno być: 92 oficerów, 2874 podoficerów i szeregowych, 90 rkm, 36 ckm, 27 granatników, 6 moździerzy 81 mm, 27 karabinów ppanc, 9 armat ppanc 37 mm wz. 36, 2 armaty 75 mm wz. 02/26, 664 koni, 1 samochód.

Stawiennictwo rezerwistów było wzorowe, po zmobilizowaniu wszystkich przewidzianych planem pododdziałów pozostały nadwyżki żołnierzy. Trudności nastąpiły przy mobilizacji koni i wozów, które nastąpiły na skutek złego zadysponowania dostaw przez starostwo powiatowe. Dodatkowo wozy i uprząż końska były w złym stanie technicznym, co wymagało napraw ze strony pułku i wydłużyło czas mobilizacji batalionów, oraz wygenerowało dodatkowe koszty na kwotę 70000 zł. W nowych miejscach stacjonowania przeglądu pododdziałów dokonał dowódca pułku płk Franciszek Matuszczak. Od 25 marca 1939 26 DP, a wraz z nią 18 pp wszedł w skład powołanej Armii „Poznań” pod dowództwem gen. dyw. Tadeusza Kutrzeby. Do maja borykano się z brakami materiałowymi; brakowało: 74 hełmów, radiostacji N-1, 20 kilometrów kabla telefonicznego. Aby w komplecie uzbroić pułk z magazynów dla II rzutu mobilizacyjnego wykorzystano 300 kb, 180 kbk, 6 ckm i 2 moździerze. 8 maja ze względu na trudne warunki stacjonowania 18 pp został przesunięty na nowe korzystniejsze rejony stacjonowania. I batalion do Suliszewa, II batalion do Starej Rawy, III batalion do Trzciannej, a pododdziały pułkowe (specjalne) do rejonu Kawęczyna. Do 21 czerwca dowództwo pułku stacjonowało w Skierniewicach, a po tym dniu przeszło na kwatery do Suliszewa. Na podstawie rozkazu Sztabu Głównego L.8700/Mob.39 wszyscy oficerowie, podoficerowie, szeregowi rezerwy powołani w Okręgu Korpusu nr IV na ćwiczenia wojskowe z dniem 1 kwietnia 1939 zostali powołani do czynnej służby wojskowej. Tym samym okres ćwiczeń wskazany w kartach powołania tych żołnierzy został anulowany. Przebywając w rejonach mobilizacji pułk prowadził intensywne szkolenia polowe, długodystansowe marsze, strzelania. Szkolenia były niezbędne z uwagi na kilkakrotną wymianę rezerwistów. Uroczyście obchodzono 9 i 10 kwietnia Święta Wielkanocne. Do momentu wyruszenia pułku w rejon nadgraniczny, na stanie gospodarczym OZN 18 pp pozostawały 42 pododdziały. 5 czerwca 1939 odszedł z pułku dotychczasowy dowódca, a pułk objął nowy dowódca ppłk Wiktor Majewski. 6 lipca 18 pp marszem pieszym przemieścił się do Skierniewic, na stację kolejową. Gdzie od godz. 4.00 do 9.30 7 lipca załadował się do transportów kolejowych, skąd 5 transportami kolejowymi odjechał do rejonu Pałuk, w rejon jezior żnińskich i wągrowieckich w północno-wschodniej części Wielkopolski. I batalion wyładował się w Kcyni, a reszta pułku w Żninie. I batalion wyładował się w Żninie, reszta pułku w Kcyni.

W macierzystym garnizonie pozostał OZN 18 pp, którego zadaniem było zbieranie nadwyżek rezerwistów.

Po przyjeździe 8 lipca pododdziały przeszły w rejony: I batalion do miejscowości Góra na wschodnich przedmieściach Żnina, II batalion do miejscowości Paterek na południe od Nakła nad Notecią, III batalion na biwak w lesie koło Dębogóry na północ od Kcyni, dowództwo pułku i pododdziały pułkowe we wsi Rozstrzębowo i Strzepicach. Na odcinkach Żnin-Gąsawa i Dębogóra-Paterek pułk podjął prace fortyfikacyjne. Prace fortyfikacyjne poległy na współpracy przy budowie betonowych schronów bojowych, kopaniu rowów strzeleckich, budowie zasieków przed nimi, budowie rowów przeciwpancernych. Ponadto pionierzy pułku dokonali zaminowania mostów i przepustów na przedpolu pozycji osłonowej. 31 lipca większość 18 pp przegrupowała się do: dowództwo pułku do Żnina, pododdziały specjalne pułku do Jaroszewa na północny zachód od Żnina, I/18 pp do Gąsawy, II/18 pp do Góry, a III/18 pp pozostał w rejonie Dębogóry. Prowadzono dalsze prace fortyfikacyjne w zajmowanych rejonach pod kierunkiem dowódcy piechoty dywizyjnej płk. dypl. Tadeusza Parafińskiego. 29 sierpnia 1939 do wieczora III batalion wraz 5 baterią 26 pułku artylerii lekkiej zajął stanowiska na pozycji osłonowej, na odcinku obronnym „Dębogóra”. 18 pułk piechoty bez III batalionu, wraz z II dywizjonem 26 pal bez 5/26 pal zgrupował się jako odwód dywizji w rejon Kcynia-Wapno. 30 i 31 sierpnia prowadzono dalsze prace fortyfikacyjne, głownie przy budowie przeszkód przeciwpancernych.

Mobilizacja powszechna

W ramach mobilizacji powszechnej w jej II rzucie, pozostające w Skierniewicach pozostałości 18 pp pod dowództwem mjr. Edmunda Izydora Kolendowskiego, podjęły mobilizację pododdziałów głównie dla mobilizowanej 44 Dywizji Piechoty rezerwowej. W jej ramach zmobilizowano:

• samodzielną kompanię karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 44, w czasie X+3 (dowódca por. Zdzisław Eugeniusz Kozdęba)
• kompanię kolarzy nr 44, w czasie X+3 (dowódca ppor. rez. Edward Beyga)
• I batalion piechoty 145 pułku piechoty rezerwowego, w czasie X+4 (dowódca kpt. Bolesław Blockus);
• batalion marszowy 18 pułku piechoty, w czasie X+4 (dowódca mjr Andrzej Bronisław Kulczycki).

Łącznie w trakcie mobilizacji alarmowej i powszechnej 18 pp zmobilizował około 8 000 ludzi. Z czego w składzie bojowym 18 pp, 3800 żołnierzy.

Działania bojowe 18 pp

Walki w północno-wschodniej Wielkopolsce

1 września 1939 o świcie 18 pułk piechoty był ugrupowany w obronie. III/18 pp z plutonem artylerii piechoty i plutonem kolarzy na pozycji osłonowej rozwinięty na stanowiskach w rejonie Dębogóry. Dowództwo pułku wraz z kompanią zwiadu bez plutonu kolarzy i plutonem pionierów oraz I/18 pp w Żarczynie. II/18 pp w Dziewierzewie, a tabor pułkowy w Górki Zagajne. Rozkazem dowódcy dywizji płk. dypl. Adama Brzechwy-Ajdukiewicza, w nocy 1/2 września 18 pp bez III batalionu został przegrupowany w rejon: Rozstrzębowo, folwark Sczępica, gajówka Czerwonia, Suchoręczek. W tym rejonie do pułku w dniach 2-3 września miał dołączyć przybyły koleją 6 batalion strzelców i 67 dywizjon artylerii lekkiej, bez 3 baterii oraz 72 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych. Tak wzmocniony pułk miał być gotowy do przeciwnatarcia w kierunku na Polichno lub Weronikę, Gromadno lub Iwno, a także wzmocnienia odcinka „Dębogóra”. 2 września o godz. 9.00 pułk był rozmieszczony: w lesie obok folwarku Szczepice - I/18 pp i pododdziały pułkowe specjalne, w lesie w rejonie wsi Paterek na południe od Nakła - II/18 pp, w Rozstrzębowie - dowództwo pułku z plutonem konnych zwiadowców oraz w Lesie Królikowo koło wsi Zalesie - kwatermistrzostwo i kompania gospodarcza. 2 września przed południem wysunięte pododdziały III/18 pp w rejonie śluzy Ositka pod Kowalewkiem odparły natarcie rozpoznawcze niemieckiej kompanii piechoty z Brygady Piechoty „Netze”. 3 września wysunięte pododdziały II/18 pp toczyły potyczki z próbującymi przeprawy przez Noteć niemieckimi patrolami z Brygady Piechoty „Netze” i 208 DP. Bataliony III i II pułku wspierały prowadzący działania obronne 86 batalion piechoty. Wieczorem dowództwo armii wydało rozkaz do odmarszu 26 DP na pozycję główną w rejonie jezior żnińskich. 4 września II i III bataliony prowadziły potyczki nad Notecią pod Kowalewkiem i Paterkiem, gdzie odrzucono rozpoznawcze działania piechoty niemieckiej. Szczególnie ciężko walczył III/18 pp w rejonie przeprawy przez Noteć w Studziankach, nie dopuszczając do sforsowania rzeki oddziały niemieckie. W 5 kompanii strzeleckiej odniosło rany kilku żołnierzy. Dowództwo pułku stanęło w lesie pod Studzienkami, a kompania gospodarcza z kwatermistrzostwem w rejonie Jabłowa Pałuckiego. 6 bs wraz z 67 dal i 72 skczr. odeszły spod dowództwa 18 pp. 5 września do wieczora II i III bataliony prowadziły wymianę ognia z niemieckimi patrolami nad Notecią.

Działania bojowe na terenie Kujaw

W nocy 5/6 września na rozkaz dowódcy 26 DP 18 pp otrzymał rozkaz odejścia do odwodu dywizji w rejonie Łabiszyna. Oddzielnie wycofywał się batalion I/18 pp, przeszedł na odcinek Smolniki-Nowy Świat, gdzie zajął pozycję obronną w zgrupowaniu płk. dypl. Tadeusza Parafinowicza na pozycji żnińskiej. Wieczorem 5 września 26 DP została podporządkowana dowódcy Armii „Pomorze” gen. dyw. Władysławowi Bortnowskiemu. O świcie 6 września dowództwo 18 pp stanęło na zachodnim skraju Łabiszyna, 18 pp bez I batalionu, w lesie 2 kilometry na zachód od Łabiszyna, przy drodze Szubin-Łabiszyn. I/18 pp na odcinku obronnym Nowy Świat-Wąsocz, kwatermistrzostwo w dalszym ciągu w Jabłowie Pałuckim. W nocy 6/7 września 18 pp bez I/18 pp rozkazem dowódcy 26 DP został skierowany do Inowrocławia, celem zorganizowania obrony miasta, w tym jako węzła przeciwpancernego. Na miejscu podporządkowany mu został I batalion 37 pułku piechoty. Rano 7 września 18 pp zajął obronę w Inowrocławiu: dowództwo pułku z pododdziałami specjalnymi zajęło stanowiska w rejonie Cegielni Marulewy, III/18 pp na północnym skraju Parku Zdrojowego, II/18 pp pomiędzy torem kolejowym Inowrocław-Toruń, a drogą Inowrocław-Jacewo, I/37 pp tor kolejowy i szosa Inowrocław-Bydgoszcz. W tym czasie na pozycji żnińskiej I/18 pp został podporządkowany dowódcy 37 pp. Część kwatermistrzowsko-gospodarcza 18 pp i 26 DP stały w lesie majątku Szczepankowo. W nocy 8/9 września zgodnie z rozkazem dowódcy dywizji 18 pp opuścił Inowrocław, wychodzące z miasta oddziały zostały ostrzelane przez niemieckich dywersantów, ranny został dowódca 9 kompanii strzeleckiej ppor. Antoni Koprowicz.

W dniach od 8 do 12 września pułk podjął marsz poprzez: Radziejów Kuj.–Faliszewo-Rabinowo-Izbicę Kuj.-Błenną-Kamienną do Żychlina. Przemarsze odbywały się w trudnych warunkach nocami, usuwano przeszkody stawiane przez dywersantów. W dzień pułk kwaterował w lasach, gdzie wykonywano prowizoryczne stanowiska ogniowe. 12 września pułk zatrzymał się na postój w rejonie Jastrzębia, Oporów, Świechów, tam dołączył do pułku I batalion. Wieczorem 12 września pułk został transportem samochodowym przewieziony z okolic Żychlina do przedmieść Sochaczewa, jako pierwszy II batalion, w dalszej kolejności III i I batalion.

Udział w bitwie nad Bzurą

Zadaniem pułku było obsadzenie przedmościa Sochaczew i obsadzenie mostów i przepraw na rzece Bzurze dla wojsk Armii „Pomorze” do natarcia w kierunku Skierniewic. O świcie 13 września 18 pułk został ugrupowany: II/18 pp na wschodnim skraju (przedmościu) Sochaczewa, zamykał szosę i tor kolejowy na Błonie i Żyrardów. III/18 pp zajął stanowiska na zachodnim brzegu Bzury, od mostu w Sochaczewie do wsi Kuznocinek. I/18 pp wraz z pododdziałami pułkowymi w rejonie folwarku Kąty. Pluton artylerii piechoty 18 pp wraz z II/26 pal w rejonie Rozłówek-Kuznocin. Dowództwo pułku w folwarku Kąty. II/18 pp zluzował III batalion 144 pułku piechoty (rezerwowy) i zajął pozycje na wschodnim brzegu Bzury. Rozmieszczenie pododdziałów II batalionu w Sochaczewie wyglądało następująco: 4 kompania strzelecka zajęła pozycje na północnym skraju i wylocie szosy na Błonie, 5 kompania strzelecka zajęła rejon dworca kolejowego z wylotem szosy na Żyrardów, pluton z 6 kompanii strzeleckiej wylot szosy na Bolimów, 6 kompania strzelecka bez plutonu pozostała, jako odwód batalionu w rejonie rynku dozorując jednocześnie południowy skraj miasta. Do godzin południowych kompanie II batalionu odparły rozpoznawcze natarcia, w godzinach popołudniowych pod miasto podeszły oddziały niemieckich 19 DP i 4 DPanc. Do godzin nocnych niemieckie oddziały podjęły natarcie na pozycje obu I rzutowych kompanii. 4 i 5 kompanie w walkach poniosły ciężkie straty, a w nocy dalsze od intensywnego ostrzału artylerii niemieckiej i ponawianych ataków. Rozkazem dowódcy dywizji, 18 pp wraz z II/26 pal nocą 13/14 września odszedł w rejon miejscowości Boczek, do obrony Sochaczewa pozostał II/18 pp wraz z 7 kompanią strzelecką i baterią II/26 pal. Ze względu na stały napór oddziałów niemieckich dowódca II/18 pp mjr Feliks Kozubowski nakazał odwrót batalionu na zachodni brzeg Bzury. 14 września rano w rejonie folwarku Kąty batalion został zatrzymany przez dowódcę PD 26 DP płk. dypl. Tadeusza Parafińskiego. Nakazał on odbicie Sochaczewa, który już zajęły oddziały niemieckie. Około południa po kładkach przerzuconych przez Bzurę po resztkach mostu pontonowego, II/18 pp wyrzucił oddziały niemieckie z miasta i zajął poprzednie stanowiska obronne. Po sukcesie II batalionu oddziały niemieckie podjęły silne kontrataki ze wsparciem artylerii, zadając duże straty batalionowi, w ich wyniku wyparto w godzinach popołudniowych 14 września resztki II/18 pp z Sochaczewa. W walkach w Sochaczewie batalion poniósł 80% strat osobowych. Wobec olbrzymich strat mjr Feliks Kozubowski wydał rozkaz odwrotu resztek batalionu najpierw do centrum miasta, a następnie za rzekę. W trakcie wycofania się przez Bzurę pod ogniem przeciwnika zginął mjr Kozubowski, a na prawy brzeg dotarły tylko niedobitki batalionu w liczbie około 100 żołnierzy. Oprócz mjr. Kozubowskiego polegli por. Marian Himmel dowódca 4 kompanii strzeleckiej, dowódcy plutonów: ppor. Adam Wzorek, por. Michał Skuza, ppor. Zygmunt Micek, ppor. Kacper Klaniewski oraz lekarz batalionu ppor. lek. Chaim Kurtz. Wielu zostało rannych i wielu dostało się do niemieckiej niewoli. Dowództwo nad resztkami ocalałych żołnierzy z II/18 pp objął por. Edward Białach i ppor. Tadeusz Sułkowski. Oddziałek z II batalionu por. Białacha połączył się z grupą żołnierzy pod dowództwem dowódcy 2 kompanii ckm ppor. Mańczaka i ppor. Tadeusza Sułkowskiego bezpośrednio z Sochaczewa cofał się wzdłuż Bzury, a następnie przez Puszczę Kampinoską wraz z oddziałami 25 Dywizji Piechoty. Dotarł do Warszawy i w szeregach 25 DP wziął udział w obronie Warszawy.

Zgrupowanie 18 pp stacjonowało w rejonie Boczek z: I batalionem we wsi Wicie, III batalion bez 7 kompanii w Gągolinie Północnym, dowództwo pułku z pododdziałami pułkowymi w Boczkach Chełmońskich, kwatermistrzostwo w Chaśkach. Pułk zajął obronę w ugrupowaniu przeciwpancernym. 15 września ok. godz.19.00 na przedpolu stanowisk 2 i 9 kompanii strzeleckich wzmocnionych plutonem 3 kompanii ckm pojawiła się kolumna niemieckiej piechoty i samochodów ciężarowych zmierzająca w kierunku Emilianowa. Z bliskiego dystansu kolumna została rozbita ogniem broni maszynowej i artylerii 7/26 pal. Zadaniem zgrupowania uderzeniowego 26 DP było natarcie z rubieży Emilianów, Gągolin Północny i Gągolin Południowy w kierunku: Kozłów Szlachecki Stary-Miedniewice. Wobec nowej koncepcji dowództwa grupy wojsk nad Bzurą odnośnie kierunku natarcia Armii „Poznań” i „Pomorze”, na Skierniewice 26 DP miała prowadzić natarcie na skrzydle GO gen. bryg. Edmunda Knolla-Kownackiego. Po wyznaczonej osi miał prowadzić natarcie 18 pp bez rozbitego II/18 pp i 7 kompanii, wzmocniony III batalionem 10 pułku piechoty. Celem wyjaśnienia nieustalonej sytuacji w rejonie lasu Emilianów, rozkazem dowódcy 26 DP z 18 pp wyznaczono do wypadu nocnego 8 kompanię strzelecką z plutonem ckm. W nocy 15 września ok. godz. 23.00 8 kompania przed lasem Emilianów została ostrzelana ogniem broni maszynowej, w walce nocnej poniosła znaczne straty, wśród poległych znaleźli się dowódca 8 kompanii i dowódca plutonu: kpt. Mieczysław Hala i ppor. Henryk Tkaczyk. O godz. 8.00 16 września 18 pp przystąpił do natarcia, jednak z uwagi na zagrożenie ogniem flankowym od strony lasu Emilianów, główne siły pułku uderzyły w kierunku lasu. I/18 pp atakował w kierunku lasu Emilianów, III/18 pp bez 7 kompanii prowadził natarcie w kierunku Dworu Braki. Natarcie 18 pp zaległo w ogniu obrony niemieckiej. W godzinach południowych natarcie przechodziło kryzys. Po południu natarcie niemieckich czołgów z 1 Dywizji Pancernej wyparło z okolic lasu Emilianów 57 pułk piechoty 14 Dywizji Piechoty. Po wprowadzeniu do walki pododdziałów pułkowych zdołano wyprowadzić na stanowiska wyjściowe oba bataliony 18 pp. Walki pułku 15 i 16 września wspierało w zgrupowanie pancerne złożone z czołgów rozpoznawczych pod dowództwem kpt. Lucjana Szczepankowskiego, szczególnie o las majątku Braki pod Sochaczewem. Ok. godz. 22.00 wobec niepowodzenia natarcia rozpoczęto odwrót dywizji w rejon Wejsce-Osiek. W nocy 16/17 września 18 pp maszerował w kierunku wsi Osiek III. Nad ranem 17 września pułk został zaatakowany przez niemieckie czołgi z rejonu Zosina. W skutecznej walce kompanii przeciwpancernej 18 pp i bateria 26 dywizjonu artylerii ciężkiej unieruchomiły 9 niemieckich czołgów. Ofiarna walka kompanii ppanc. uchroniła pułk przed rozbiciem. Czołgi niemieckie ominęły pułk i pojechały na południowy wschód. Zajmujący stanowiska obronne w pobliżu Osieka III, 18 pp był przez cały dzień 17 września intensywnie atakowany przez niemieckie lotnictwo. Ppłk Wiktor Majewski rozkazał zniszczyć tabory i w nocy 17/18 września podjął z pułkiem marsz do lasu Stare Budy, celem zajęcia pozycji wyjściowych do natarcia przez Bzurę do Puszczy Kampinoskiej. 18 pp po trudnym marszu nocnym, zatłoczonych drogach dotarł 18 września do lasu Stare Budy. W zatłoczonym lesie ok. godz. 17.00 był intensywnie ostrzeliwany przez artylerię niemiecką i przez ponad cztery godziny bombardowany przez lotnictwo niemieckie. Pułk poniósł ciężkie straty osobowe, tak intensywny i wielogodzinny ostrzał oraz bombardowania doprowadziły do rozbicia 18 pp. Poległo wielu żołnierzy, wśród nich mjr Kazimierz Dorożyński, wielu rozbiegło się i dostało się do niemieckiej niewoli.

W nocy 18/19 września pododdziały specjalne pułkowe i pozostałości III batalionu doszły nad Bzurę w rejonie Witkowic. 19 września pozostałości pułku przekroczyły Bzurę i usiłowały przedrzeć się do Puszczy Kampinoskiej. Pododdziały dostały się pod ostrzał niemieckich gniazd broni maszynowej i pojedynczych czołgów. Poległo wielu żołnierzy wśród nich por. Jerzy Szkaradziński dowódca kompanii ppanc. 18 pp i kpt. Antoni Sierpiński dowódca plutonu artylerii piechoty. Desperackie natarcie plutonów pionierów i przeciwgazowego otworzyło drogę grupom żołnierzy 18 pp do Puszczy Kampinoskiej. W puszczy wokół ppłk. Wiktora Majewskiego zebrało się ok. 400 żołnierzy, 4 armaty ppanc. i kilka ckm. Oddział ten przez cały dzień przedzierał się w kierunku Warszawy. 20 września rano wysłany zwiad stwierdził, że wszystkie wsie wzdłuż Wisły zajęte są przez oddziały niemieckie. Oddział został podzielony na małe grupy, z zadaniem przedzierania się w kierunku Warszawy lub Modlina, na rozkaz dowódcy pułku nastąpiła likwidacja kasy pułkowej i dokumentów. Po godz. 11.00 przedzierająca się grupka ppłk. Majewskiego została otoczona przez Niemców, dowódca 18 pp dostał się do niemieckiej niewoli. Do walczących w Warszawie i Modlinie dotarli tylko pojedynczy żołnierze, los 18 pułku piechoty dopełnił się w bitwie nad Bzurą.

Batalion marszowy 18 pp i Oddział Zbierania Nadwyżek 18 pp

Batalion marszowy 18 pp

Został zmobilizowany w Skierniewicach w czasie czterech dni. Dowódcą batalionu został por. rez. Stanisław Piotrowski, a ustalonymi dowódcami kompanii byli ppor. rez. Czesław Ciesielski, ppor. rez. Antoni Dałek i ppor. rez. Stanisław Domarasiewicz. Po sformowaniu zgodnie z rozkazem organizacyjnym nr 1 Ministra Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusza Kasprzyckiego z dnia 3 września 1939, batalion podjął marsz w kierunku Warszawy. W jego trakcie został rozbity przez niemiecki oddział pancerno-motorowy pod Łajszczewem w rejonie Mszczonowa.

Oddział Zbierania Nadwyżek 18 pp

Po zakończeniu prac mobilizacyjnych i sformowaniu wszystkich przewidzianych planem oddziałów i pododdziałów pozostała w Skierniewicach jeszcze znaczna liczba rezerwistów, z których zorganizowano Oddział Zbierania Nadwyżek 18 pp pod dowództwem pokojowego II zastępcy dowódcy pułku mjr. Edmunda Kolendowskiego. Oddział ten zgodnie z planem miał wejść w skład Ośrodka Zapasowego 26 Dywizji Piechoty. OZ 26 DP miał być formowany przez 10 pp w II rzucie mobilizacji powszechnej, w terminie 6 dnia od chwili ogłoszenia mobilizacji powszechnej. Miał zostać zorganizowany ze wszystkich trzech OZN 10 pp, 18 pp i 37 pp. Jednak z uwagi na znaczne obciążenie mobilizacyjne w II rzucie przez nadwyżki pułkowe głównie na rzecz nowo formowanej 44 DP rez., organizacja OZ 26 DP przeciągnęła się w czasie. Z uwagi na rozkaz organizacyjny nr 1 Ministra Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusza Kasprzyckiego z dnia 3 września 1939, postanowiono skierować OZN 18 pp w rejon Warszawy i tam dołączyć do organizowanego OZ 26 DP. 6 września 1939 OZN 18 pp wymaszerował ze Skierniewic w kierunku Warszawy. W trakcie marszu w rejonie Tarczyna został zaatakowany przez niemiecki oddział zmotoryzowany. W wyniku silnego ostrzału został częściowo rozproszony. Jego część pod dowództwem mjr. Edmunda Kolendowskiego w ciągłych potyczkach z oddziałami niemieckimi przedostała się w rejon Otwocka i Garwolina. Następnie podjęła marsz na Lubelszczyznę w rejon Rejowca i Krasnegostawu. Tam 14 września pozostałość OZN 18 pp weszła w skład 29 Brygady Piechoty płk. Jana Bratro, z niego sformowano I batalion pod dowództwem mjr Kolendowskiego, który wszedł w skład 1 pułku piechoty rezerwowego pod dowództwem ppłk. dypl. Bronisława Szostaka. I batalion wziął udział w walkach z oddziałami niemieckimi pod Cześnikami 21-23 września i Krasnobrodem 25 września. Po 26 września mjr Kolendowski został ranny, a batalion rozproszył się. Grupy żołnierzy pochodzące z OZN 18 pp dołączyły do oddziałów Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” i dzieliły jej dalszy los.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk dypl. Wiktor Adam Majewski
I adiutant pułku	kpt. Józef Witkowiak
II adiutant pułku	ppor. rez. Jan Konieczny
oficer łączności	kpt. Mieczysław Stanisław Dąbrowski
oficer informacyjny	por. rez. Mieczysław Węgrzecki
kwatermistrz	kpt. Bronisław Nowacki
naczelny lekarz	kpt. lek. Walter Ruszkowski
oficer gospodarczy	por. Adam Szopa
oficer żywnościowy	ppor. rez. Stanisław Grocholski
kapelan	ks. kap. rez. Kazimierz Siwak
dowódca kompanii gospodarczej	por. rez. Józef Marcin Mielczarski
zastępca dowódcy oficer taborowy	chor. Michał Papuszka
kapelmistrz	kpt. Kazimierz Wójcik
I batalion
dowódca batalionu	mjr Kazimierz Dorożyński
adiutant batalionu	ppor. rez. Józef Duk
dowódca plutonu łączności	sierż. Stanisław Łomiński
lekarz batalionu	ppor. rez. lek. Henryk Sokół
oficer gospodarczy	ppor. rez. Bronisław Neugebauer
oficer żywnościowy	ppor. rez. Józef Hecold
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	kpt. Antoni Ratyński
dowódca I plutonu	ppor. rez. Otton Rösler
dowódca II plutonu	ppor. rez. Marian Dąbrowski
dowódca III plutonu	plut. pchor. rez. Mieczysław Lach
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	kpt. Maciej Antoni Romański
dowódca I plutonu	ppor. rez. dr Jerzy Feliks Sztykgold
dowódca II plutonu	ppor. rez. Wacław Strzeżek
dowódca III plutonu	ppor. Józef Dominik
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	ppor. rez. Stanisław Lach
dowódca I plutonu	ppor. rez. Roman Robaczyński
dowódca II plutonu	ppor. rez. Jan Waśniewski
dowódca III plutonu	ppor. rez. Stefan Stańdo
dowódca 1 kompanii ckm	por. Stanisław Antoni Puchała
dowódca I plutonu	ppor. rez. Stefan Zajączkowski
dowódca II plutonu	ppor. rez. Stanisław Dąbrowski
dowódca III plutonu	ppor. rez. Stanisław Skład
dowódca IV plutonu (taczanki)	por. rez. Teofil Brunon Jankowski
dowódca plutonu moździerzy	ppor. rez. Zbigniew Kolaszyński
II batalion
dowódca batalionu	mjr Feliks Kozubowski
adiutant batalionu	ppor. rez. Tadeusz Tomasz Sułkowski
dowódca plutonu łączności	ppor. rez. Kazimierz Nogowski
lekarz batalionu	ppor. rez. lek. Chaim Zelman Kurtz
oficer gospodarczy	ppor. rez. Michał Skopiński
oficer żywnościowy	ppor. rez. Bolesław Paul
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	por. rez. Marian Tomasz Himmel
dowódca I plutonu	ppor. Zbigniew Dłużniewski
dowódca II plutonu	ppor. rez. Bolesław Świderek
dowódca III plutonu	ppor. Adam Marian Wzorek
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	kpt. Antoni Sygnarek
dowódca I plutonu	ppor. rez. Ignacy Wałęza
dowódca II plutonu	ppor. rez. Michał Skuza
dowódca III plutonu	ppor. rez. Zygmunt Micek
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	por. Edward Białach
dowódca I plutonu	ppor. rez. Icek Szeps
dowódca II plutonu	ppor. rez. Ryszard Marian Wierzbicki
dowódca III plutonu	ppor. rez. Jan Franciszek Wojdalski
dowódca 2 kompanii ckm	ppor. Kazimierz Mańczak
dowódca I plutonu	ppor. rez. Kacper Kleniewski
dowódca II plutonu	ppor. rez. inż. Jan Piotr Jackowski
dowódca III plutonu	plut. pchor. rez. Rogaczewski
dowódca IV plutonu (taczanki)	ppor. rez. Józef Barcikowski
dowódca plutonu moździerzy	ppor. rez. Feliks Wiktor Klejn
III batalion
dowódca batalionu	kpt. Ignacy Frankowski
adiutant batalionu	ppor. rez. Tadeusz Rębowski
dowódca plutonu łączności	ppor. rez. Józef Kaczmarczyk
lekarz batalionu	ppor. rez. dr med. Stefan Martynowski
oficer gospodarczy	ppor. rez. Edward Zdziech
oficer żywnościowy	ppor. rez. Zygmunt Ścisłowski
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. rez. Konstanty Kozioł
dowódca I plutonu	ppor. Jan marian Ślifierz
dowódca II plutonu	ppor. Aleksander Cwetschek
dowódca III plutonu	ppor. rez. Franciszek Chruściel
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	kpt. Mieczysław Marian Hala (do 15/16 IX) ppor. rez. Remigiusz Zambrzycki
dowódca I plutonu	ppor. rez. Henryk Tkaczyk
dowódca II plutonu	ppor. rez. Edgar Szubert
dowódca III plutonu	ppor. rez. Henryk Pokrzywnicki
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	ppor. Antoni Koprowicz (VM za 1939)
dowódca I plutonu	ppor. rez. Wojciech Jackowski
dowódca II plutonu	ppor. rez. Leopold Michalski
dowódca III plutonu	ppor. rez. Bogumił Owczarski
dowódca 3 kompanii ckm	por. Tadeusz Kulczycki
dowódca I plutonu	ppor. rez. Edmund Kabziński
dowódca II plutonu	ppor. Jerzy Marcin Małuszyński
dowódca III plutonu	ppor. Joachim Czarnecki
dowódca IV plutonu (taczanki)	ppor. rez. Włodzimierz Olszewski
dowódca plutonu moździerzy	por. rez. Józef Krzesak
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadowców	por. Mieczysław Jan Jagodziński
dowódca plutonu zwiadu konnego	por. rez. Stanisław Luboradzki
dowódca plutonu kolarzy	ppor. rez. Eugeniusz Skupiński
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Jerzy Szkaradziński
dowódca I plutonu	ppor. rez. Stanisław Leszczyński
dowódca II plutonu	ppor. rez. Wacław Wójcik
dowódca III plutonu	sierż. Stanisław Niemiec
dowódca plutonu łączności	sierż. pchor. rez. Izydor Witeska
szef plutonu łączności	plut. Stanisław Fastyn
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. Antoni Sierpiński
zastępca dowódcy plutonu art. piech.	ppor. rez. Zbigniew Paliński
pluton pionierów	ppor. rez. Józef Kulisiewicz
pluton przeciwgazowy	por. Józef Adam Kałuża

Symbole pułkowe

Sztandar

10 lipca 1921 w Koninie marszałek Józef Piłsudski wręczył dowódcy pułku chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo miast i powiatów Konin, Koło i Słupca. 14 grudnia 1923 Prezydent RP zatwierdził wzór chorągwi 18 pp. Obecnie sztandar znajduje się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Odznaka pamiątkowa

Zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 9, poz. 87 z 3 kwietnia 1926 roku. Odznaka ma kształt pięcioramiennego krzyża o ramionach pokrytych granatową i żółtą emalią. Między ramionami krzyża umieszczone są srebrne oksydowane orły, wzorowane na orłach stanowiących groty sztandarów. W centrum znajduje się rozeta pokryta czerwoną emalią, na której wpisano wiązany monogram z numerem i inicjałami pułku 18 PP w otoku zielonego wieńca laurowego. Oficerska – dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, bita z kontrą. Wymiary: 47×47 mm. Projekt: Jan Amirowicz Wykonanie: Józef Michrowski – Warszawa.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• por. Bronisław Wilusz (12 XI 1918 – 3 I 1919)
• płk piech. Marian Herbert (4 I – 20 V 1919)
• płk piech. Józef Becker (21 V – 19 VI 1919)
• płk piech. Jan Dmóchowski (20 VI 1919 – †29 III 1920)
• kpt. piech. Karol Koziarowski (od 30 III 1920)
• mjr piech. Jan Hyc (1920)
• płk piech. Włodzimierz Maxymowicz-Raczyński (1 VIII 1922 – 1 III 1925)
• płk piech. Ignacy Sadowski (XII 1925 –)
• płk piech. Stanisław Juszczacki (– II 1928)
• płk dypl. Tadeusz Alf-Tarczyński (1928 – XI 1932)
• płk piech. Marian Józef Ocetkiewicz (VI 1933 – III 1935)
• płk piech. Franciszek Matuszczak (VII 1935 – VI 1939)
• ppłk dypl. piech. Wiktor Majewski (VI – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

W latach 1938–1939, w organizacji pokojowej było to stanowisko I zastępcy dowódcy pułku. W 1939 roku, w organizacji wojennej, stanowisko to nie występowało.

• ppłk piech. Feliks Markowski (VII 1922 – X 1926 → zastępca dowódcy 49 pp)
• mjr / ppłk piech. Wacław Zbrowski (X 1926 – X 1927)
• ppłk SG Władysław Smolarski (XI 1927 – XI 1928 → szef sztabu DOK IV)
• ppłk dypl. Kazimierz Jan Galiński (III – XII 1929)
• ppłk piech. Marian Frydrych (I 1930 – III 1932)
• ppłk piech. Włodzimierz Kowalski (III 1932 – VI 1933)
• ppłk Janusz Gaładyk (10 VII 1933 – 22 V 1934)
• ppłk dypl. piech. Tadeusz Klimecki (1934–1936)
• ppłk dypl. piech. Antoni Karol Stefan Rosner (1938 – 1939)

II zastępcy dowódcy pułku – kwatermistrzowie

• mjr piech. Edmund Izydor Kolendowski (1939)

Żołnierze 18 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Andrychowicz Antoni	ppor. rez.	nauczyciel	instruktor JHP	Charków
Biernacki Tadeusz	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna w Pruszkowie	Katyń
Dziechciński Bronisław	ppor. rez.	urzędnik	Starostwo w Piotrkowie	Katyń
Jankowski Mieczysław	por. rez.	mierniczy przysięgły	biuro w Sierpcu	Katyń
Koczan Dominik	por. lekarz	żołnierz zawodowy	młodszy lekarz 18 pp	Charków
Kmieć Tadeusz	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna w Łodzi	Katyń
Nawrot Felicjan Władysław	porucznik	żołnierz zawodowy		Charków
Paradowski Jan		policjant		Kalinin
Peńsko Zygmunt	ppor. rez.			Charków
Sobczyński Romuald	ppor. rez.			Katyń
Urbach Mieczysław	ppor. rez.	lekarz		Charków

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Alfabetyczny spis oficerów rezerwy. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922-05-01.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
• Przemysław Dymek: 18 Pułk Piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 92. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2024. ISBN 978-83-66508-30-9.
• Andrzej Krysiak: Skierniewicki 18 Pułk Piechoty 1918-1939. Skierniewice: Miejska Biblioteka Publiczna im. Władysława Stanisława Reymonta w Skierniewicach, 2018. ISBN 978-83-61286-15-8.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
• Piotr Paradowski, Jakub Wojewoda: 26 Dywizja Piechoty. Wielka Księga Piechoty Polskiej tom 26. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2018. ISBN 978-83-7945-618-5.
• Spis byłych oddziałów wojskowych WP, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 2 (183), Warszawa 2000.
• Mieczysław Roszkiewicz: Zarys historji wojennej 18-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Edward Włodarczyk: Z dziejów 26 Dywizji Piechoty w Skierniewicach. Skierniewice: autorskie, 2009.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.

Linki zewnętrzne

• Muzealna Grupa Rekonstrukcji Historycznej II batalionu 18 pułku piechoty