2 Pułk Wojskowej Straży Granicznej
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Kontynuacja | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
2 Pułk Wojskowej Straży Granicznej – jednostka organizacyjna Wojskowej Straży Granicznej w II Rzeczypospolitej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
2 pułk Wojskowej Straży Granicznej sięga rodowodem posterunku nr 5 Straży Gospodarczo-Wojskowej stacjonującego w Herbach. Posterunek ten składał się z 30 ludzi przybyłych w listopadzie 1918 z POW z Radomska. Dowódcą posterunku był ppor. Lipko. 15 grudnia do Częstochowy przybyli: rtm. Kulwiec, por. Rojkiewicz, por. Sommer, por. Rzempołuch, por. Wilczyński i ppor. Leśniewski z zadaniem zorganizowania 2 dywizjonu Straży Granicznej[1]. Sztab dywizjonu rozmieścił się w Częstochowie przy ul. Parkowej 14, a napływających ochotników kwaterowano w koszarach Zawady. 13 stycznia na granice do Herb wyruszył 1 szwadron por. Rzempołucha[2]. Ten źle wyposażony, niejednolicie umundurowany, niewyszkolony i składający się z żołnierzy o słabym morale nie robił dobrego wrażenia na mieszkańcach pogranicza, którzy to nadali mu przydomek „Franciszkanie”[2].
2 szwadron dywizjonu formował się w Warszawie i przybył do Częstochowy w styczniu 1919. Dowództwo nad nim objął por. Marian Karwowski. Żołnierze szwadronu byli dobrze umundurowani i wyszkoleni. Szwadron rozmieszczony został w koszarach „Zawady” na 2 piętrze. Niestety, 31 stycznia w nocy, w koszarach wybuchł pożar i większość wyposażenia żołnierskiego spłonęła. Idący 4 lutego na granicę 2 szwadron również nie zrobił pozytywnego wrażenia. Szwadron zajął odcinek od Gniazdowa do Niezdary. Sztab szwadronu rozmieścił się Kamienicy Polskiej[3] (Koziegłowy)[1]. 4 szwadron por. Wincentego Karskiego przeszedł do Sosnowca[1][a].
Pozostałe szwadrony formowały się w Częstochowie i tam pełniły służbę garnizonową. Wstępujący do Straży Granicznej element ludzki był słabej kondycji, a w służbie granicznej widzieli możliwość łatwego osobistego zysku. Na granicy szerzyła się korupcja i łapownictwo[4].
19 lutego 1919 do Częstochowy przybył płk Władysław Poledni. Jego zadaniem było sformowanie 2 pułku Straży Granicznej. Bazę stanowił 2 dywizjon SG.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Wiosną 1919 Straż Graniczna przeszła pod wyłączną komendę Ministerstwa Spraw Wojskowych. W ramach zmian strukturalnych nastąpiły zmiany w nazwie. Odtąd korpus SG nazywał się Wojskową Strażą Graniczną[5]. Oddziały Wojskowej Straży Granicznej, w terenie podporządkowano w całości Dowództwom Okręgów Generalnych. Sztab 2 pułku Wojskowej Straży Granicznej i jego i II dywizjon podporządkowany został Dowództwu Okręgu Generalnego „Kielce”, a I dywizjon – DOG „Kraków”[5]. Inspektorat Wojskowej Straży Granicznej spełniał jedynie funkcje inspektorskie na ogólnych zasadach inspektorów broni. Kontrolował stan wyszkolenia, sprawności i gotowości bojowej. Był też ogniwem łącznikowym pomiędzy odpowiednimi ministerstwami[6][7].
Pułk składał się z dowództwa pułku, ośmiu szwadronów liniowych i szwadronu szkolnego. Pułk był podzielony na dwa dywizjony, a dywizjon na 4 szwadrony. Dowództwo pułku i szwadron szkolny stacjonowały w Częstochowie. Dowództwo dywizjonów i szwadrony na granicy[8].
Szeregowymi byli zazwyczaj narodowości polskiej, wywodzili się przeważnie z województwa kieleckiego i siedleckiego. Szkolenie podstawowe przechodzili w szwadronie szkolnym w Częstochowie, a doskonalące w plutonach szwadronów i na placówkach. Występował duży brak oficerów i starszych podoficerów. Wyżywienie, umundurowanie i uzbrojenie pułku było dobre. Brakowało karabinów maszynowych i koni. Na szwadron przypadało około 20 koni[9].
Jeszcze w kwietniu 1919 przeniesiono do Częstochowy 2 i 3 szwadron i kontynuowano ich formowanie[10].
Na początku maja ściągnięto szwadrony z granicy do Częstochowy, a granice obsadziły jednostki liniowe. W Częstochowie przystąpiono do intensywnego szkolenia. Większość żołnierzy-ochotników wysłano do jednostek liniowych, a w ich miejsce szwadrony otrzymały rekrutów[11].
W maju 1919 zdecydowano się wymienić wszystkich żołnierzy 4 szwadronu. Zadanie to otrzymały wszystkie bataliony zapasowe OGen „Kraków”. Żołnierze „starego” 4 szwadronu marszem pieszym przeszli z Sierszy do Kiedrzynia. Tam stary szwadron został rozformowany i wysłany do Kielc, a jego żołnierze wcieleni zostali do jednostek liniowych[12].
Celem zapewnienia lepszych warunków szkoleniowych dowództwo II dywizjonu, 5 i 6 szwadron przeniesiono do Grabówki. Tam ćwiczono taktykę, regulaminy i prowadzono prace oświatowo-wychowawczą[11]. W tym czasie dowództwo pułku stacjonowało w Kiedrzyniu. Tam, też po serii ćwiczeń, trafił II dywizjon. W Kiedrzeniu nadal prowadzono intensywne szkolenie. Zwieńczeniem była „rewia” w Częstochowie przed gen. Roją, na której to 2 pułk WSG zaprezentował się w sposób właściwy i został wysoko oceniony[13]. W tym czasie plagą były dezercje, a w zasadzie samowolne oddalenia[14].
14 lipca 1919 ukazało się rozporządzenie ministra spraw wojskowych odnośnie do dyslokacji i reorganizacji oddziałów granicznych[15]. II dywizjon 2 pułku WSG przeformowany został na I dywizjon 2 pułku Wojskowej Straży Granicznej[14].
Na dzień 15 listopada dowództwo pułku i I dywizjonu rozmieszczone było przy ulicy Parkowej 14 na II piętrze. Dowództwo II dywizjonu stacjonowało w Kiedrzyniu, a dowództwo dywizjonu szkolnego w koszarach Zawada[16].
28 listopada pułk otrzymał zadanie obsadzenia 300 kilometrowego odcinka granicy. W tym czasie stany osobowe szwadronów wahały się w granicach około 50%. 30 listopada szwadrony ruszyły nad granicę[17]. Dowództwo pułku i I dywizjonu pozostało w Częstochowie[14]. Dowództwo II dywizjonu przeniesiono do Oświęcimia. Poszczególne szwadrony stacjonowały w 1 – Wieruszów, 2 – Praszka, 3 – Przystajń, 4 – Herby, 5 – Koziegłowy, 6 – Sosnowiec, 7 – Jeleń, 8 – Jowiszowice[17].
3 marca 1920 wiceminister spraw wojskowych generał podporucznik Kazimierz Sosnkowski przemianował dotychczasową formację „Wojskowa Straż Graniczna” na „Strzelców Granicznych”. Pułk zmienił swoją nazwę[18].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
W kwietniu 1919 2 pWSG otrzymał zadanie obsadzenia granicy od Grabowa do Dziedzic. Sztab pułku i II dywizjonu miał pozostać nadal w Częstochowie, a sztab II dywizjonu w Oświęcimiu.
I dywizjon obsadził odcinek granicy od Bobrownik do Dziedzic.
II dywizjon obsadził odcinek granicy od Grabowa do Bobrownik [wył.][10] Jego 5 szwadron obsadził rubież Bobrowniki – Gniazdów[b], 6 szwadron Gniazdów – Herby, 7 szwadron Herby – Praszka, 8 szwadron Praszka – Grabów[c][10]. Sposób obsadzenia granicy przez II dywizjon został zakwestionowany przez Inspektorat WSG. Dowództwo OGen „Kielce” utrzymało jednak w mocy swój rozkaz[19].
14 lipca 1919 ukazało się rozporządzenie ministra spraw wojskowych odnośnie do dyslokacji i reorganizacji oddziałów granicznych[15]. 2 pułk Wojskowej Straży Granicznej rozlokowano na odcinku granicznym od Cieszyna do Białej Przemszy. Dowództwo pułku przeniesiono z Kiedrzynia do Częstochowy,
I dywizjon[d] ochraniał odcinek od linii Lubczyn – Cieszyn do Herb. Sztab dywizjonu rozmieszczono w Rudnikach (wcześniej Grabówko). 1 szwadron po sformowaniu w Częstochowie przegrupowano do Wieruszowa, 2 szwadron[e] stacjonował w Dzietrzkowicach, 3 szwadron[f] w Żytniowie, a 4 szwadron[g] w Kamieńsku.
II dywizjon 2 pułku WSG obsadził granicę na odcinku od Herb do Białej Przemszy. Sztab dywizjonu po sformowaniu w Częstochowie kwaterował w Markowicach. 5 szwadron[h] rozmieszczono w Leśnikach, 6 szwadron, po sformowaniu w Częstochowie, przeniesiono do Koziegłów, 7 szwadron, sformowany w Częstochowie przedyslokowano do m. Niezdary, a 8 szwadron kwaterował w Czeladzi[20].
Tym samym rozporządzeniem nakazano sformowanie przy pułku 4 szwadronu szkolnego WSG[i][22].
Pod koniec 1919 i na przełomie lat 1919/1920 nastąpiły dalsze zmiany w dyslokacji pododdziałów Wojskowej Straży Granicznej[23]. 2 pułk WSG miał zluzować jednostki 7 Dywizji Piechoty i Bytomskiego pułku strzelców i objąć granicę państwa od punktu „gdzie zbiegają się granice Galicji z północną granicą Ślaska Cieszyńskiego, aż do punktu w którym zbiegają się granice byłej Kongresówki z południową granicą Poznańskiego”[24].
2 dywizjon 2 pułku WSG obsadził granicę dotychczas zabezpieczaną przez 3 samodzielny dywizjon WSG[j]. Odcinek ochraniany przez pułk wydłużył się do około 240 km. Granicę od Białej Przemszy do Dziedzic obsadziły 6 i 7 szwadrony 2 dywizjonu, a kolejne szwadrony mające dłuższe odcinki przesunęły się w kierunku południowym. Nastąpiły także zmiany w strukturze organizacyjnej pułku. 2 dywizjon, którego sztab przeniesiono do Oświęcimia, miał tylko dwa szwadrony (7 i 8) i podlegał DOG „Kraków”, natomiast 1 dywizjon miał w sumie sześć szwadronów (1–6) i podlegał DOG „Kielce”. Pod względem gospodarczym cały 2 pułk WSG łącznie ze szwadronami 8 i 7 rozlokowanymi na odcinku DOG „Kraków” podlegał Dowództwu Okręgu Generalnego Kielce[25]. Stan „scentralizowanej” podległości gospodarczej trwał zaledwie kilkanaście dni. Szwadrony stacjonujące na terenie odpowiedzialności DOG „Kraków” powróciły w jego podporządkowanie[26].
Zgodnie z rozkazem Inspektoratu WSG nr 819 z 27 listopada 1919 szwadrony miały zająć następujące odcinki pasa granicznego[27]:
- 1 szwadron od linii Lubczyna – Cieszęcin (6 km na płn od Wieruszowa) do linii Wróblew – Uschutz (Uszyce). Dowództwo rozmieścić w Bolesławcu.
- 2 szwadron od linii Wróblew – Uschutz (Uszyce) do linii Bobrowo – Psurów. Dowództwo rozmieścić w Kowalach
- 3 szwadron od linii Bobrowo – Psurów do wsi Łebki. Dowództwo rozmieścić w Przystajni.
- 4 szwadron od wsi Łebki do osady Rudniki Małe. Dowództwo rozmieścić w Herbach.
- 5 szwadron od osady Rudniki Małe do wsi Niezdara. Dowództwo rozmieścić w Koziegłowach.
- 6 szwadron od wsi Niezdara do rzeki Biała Przemsza. Dowództwo rozmieścić w Czeladzi.
- 7 szwadron od rzeki Biała Przemsza do Wisły. Dowództwo rozmieścić w Byczynie k/ Jaworzna.
- 8 szwadron od ujścia Białej Przemszy do Wisły i dalej do Dziedzic. Dowództwo rozmieścić w Jawiszowicach.
Według relacji rtm. Eugeniusza Karczewskiego z 1930, 7 szwadron por. Eugeniusza Karczewskiego zajmował odcinek: Łupki, Herby Polskie, Aleksandria, Leśniki, Hutki i Rudniki. Dowództwo szwadronu stacjonowało w Herbach Polskich. Tu też znajdowała się komora celna i punkt przejściowy. Odcinek szwadronu podzielony był na trzy pododcinki. Na każdym pododcinku stacjonował pluton, który wystawiał placówkę. Posterunki oznaczone były numerami. Każda placówka posiadała książkę kontrolną z imiennym spisem strzelców pełniących służbę na posterunkach z oznaczeniem godziny i numerem posterunku. Książka ta była przymocowana do stołu i zalakowana pieczęcią. Przy każdej placówce znajdował się posterunek alarmowy. W razie alarmu każdy wartownik oddawał trzy strzały. Zmiana na posterunkach odbywała się co 4 godziny, zimą co 2 godziny, a w nocy wartownicy pełnili służbę parami. Patrole konne wysyłano co 8 godzin. Placówki znajdowały się na kwaterach prywatnych. Była to wielka niedogodność w pełnieniu służby granicznej. Placówki zmieniano co miesiąc[28].
Rozmieszczenie pułku[edytuj | edytuj kod]
Struktura pułku 17 kwietnia 1919[29][k]:
- dowództwo pułku – Kiedrzyń (2/12)[l]
- dowództwo I dywizjonu – Oświęcim
- 1 szwadron – Babice (3/119)
- 2 szwadron – Chrzanów (3/177)
- 3 szwadron – (niesformowany)
- 4 szwadron – Kierzyń (3/169)
- dowództwo II dywizjonu – Grabówka (4/44)
- 5 szwadronu – Grabówka (1/83)
- 5 szwadronu – Grabówka (1/173)
- 7 szwadronu – Kiedrzyń (2/187)
- 8 szwadronu – Częstochowa (2/128)
| Rozmieszczenie 2 pWSG w Częstochowie w lipcu 1919[29][m][n] | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| dywizjony | I/2 pWSG w Rudnikach[d] | I/2 pWSG w Markowicach | ||||||
| szwadrony | 1. Wieruszów[o] | 2. Dzietrzkowice[e] | 3. Żytniowo[f] | 4. Kamieńsko[g] | 5. Leśniaki[h] | 6. Koziegłowy | 7. Niezdara[o] | 8. Czeladź |
| Rozmieszczenie 2 pWSG w Częstochowie w grudniu 1919[17] | ||||||||
| dywizjony | I/2 pWSG w Częstochowie | I/2 pWSG w Oświęcimiu | ||||||
| szwadrony | 1. Wieruszów | 2. Praszka | 3. Przystajń | 4. Herby | 5. Koziegłowy | 6. Sosnowiec | 7. Jeleń | 8. Jawiszowice |
| Rozmieszczenie 2 pWSG w Częstochowie 25 lutego 1920[30] | ||||||||
| dywizjony | I/2 pWSG w Częstochowie | II/2 pWSG w Oświęcimiu | ||||||
| szwadrony | 1. Bolesławiec | 2. Praszka | 3. Przystajń | 4. Herby | 5. Gniazdów | 6. Czeladź | 7. Byczyna | 8. Jowiszowice |
| placówki | Bezula | Przedmość | Starokrzepice | Herby | Cynków | Bobrowniki | Chełmek | Babice |
| Gola | Szyszków | Podłęże Szl. | Aleksandria | Zendek | Czeladź | Wysoki Brzeg | Brzeszcze | |
| Mieleszyn | Wygiełdów | Radły | ? | Niezdarna | Sosnowice | Jęzor | Jowiszowice | |
| Krupka? | Jelonki? | Kamińsko | ? | Modrzejów | Jeleń | Kaniów | ||
| Bobrowo | ||||||||
Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]
Obsada personalna w 1919[31]:
- dowódca pułku – płk Władysław Poderni
- zastępca dowódcy pułku – ppłk Mikołaj Sosnowski[p]
- adiutant pułku – por. Tadeusz Rojkiewicz[33]
- drugi adiutant pułku – por. Franciszek Bednarski
- naczelny lekarz pułku – por. Jan lekarz Danielski
- lekarz weterynarii pułku – mjr Jerzy Jaszczołd
- oficer prowiantowy pułku – por. Marian Lipko
- drugi oficer prowiantowy – por. Stefan Koziński
- oficer kasowy pułku – por. Maurycy Rottenburg
- dowódca I dywizjonu – mjr Piotr Popławski[q]
- adiutant I batalionu – ppor. Maurycy Krasiński
- dowódca 1 szwadronu – kpt. Iskierko Stefan
- dowódca 2 szwadronu – por. Zakrzewski Bolesław
- dowódca 3 szwadronu – kpt. Wacław Jastrzębski
- dowódca 4 szwadronu – ppor. Marian Majewski
- dowódca II dywizjonu – mjr Rudolf Wirski[r]
- adiutant II batalionu – ppor. Szenajch
- dowódca 5 szwadronu – por. Stefan Warchoł
- dowódca 6 szwadronu – rtm. Piotr Powszedni[s]
- dowódca 7 szwadronu – por. Eugeniusz Karczewski
- dowódca 8 szwadronu – rtm. Zygmunt Sosnowski
- dowódca szwadronu szkolnego – mjr Włodzimierz Zeigert
- zastępca dowódcy szwadronu szkolnego – rtm. Marian Trzciński
Przekształcenia[edytuj | edytuj kod]
- 2 dywizjon Straży Granicznej → II dywizjon 2 pułku Straży Granicznej → II dywizjon 2 pułku Wojskowej Straży Granicznej (do VI 1919) → 3 samodzielny dywizjon Wojskowej Straży Granicznej (do 1 II 1920) → 3 samodzielny dywizjon Strzelców Granicznych (do V 1921) → 10 pułk Strzelców Granicznych ↘ rozformowany
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W kronikach 1 dywizjonu i 2 pułku WSG występują rozbieżności w zakresie numeracji szwadronów i dat rozpoczęcia służby granicznej
- ↑ 5 szwadron zluzował oddział por. Stawskiego z 1 pułku ułanów. Oddział odszedł do Wolbromia[10].
- ↑ 8 szwadron zluzował III/27 pp który to skoncentrował się w Wieluniu. Jego 2 i 4 kompania pozostała w Wieluniu, pozostała część bataliony odmaszerowała do Częstochowy[10].
- ↑ a b Przedtem było to dowództwo II dywizjonu 2 pułku WSG.[20]
- ↑ a b Był to przedtem 5 szwadron z siedzibą w Grabówku[20].
- ↑ a b Poprzednio jako 6 szwadron 2 pułku WSG był skoncentrowany w Grabówku[20].
- ↑ a b Przedtem szwadron ten stał w Kiedryniu[20].
- ↑ a b Poprzednio był to 7 szwadron 2 pułku WSG.[20]
- ↑ Był to wcześniejszy 9 szwadron 2 pułku WSG, który przeniesiono z Końskich do Częstochowy[21].
- ↑ 3 samodzielny dywizjon WSG został przeniesiony na nie obsadzoną jeszcze dotąd wschodnią granicę obszaru plebiscytowego na Mazurach[23]
- ↑ Organizacja zgodna z rozkazem MSWojsk. nr 1467/t.og z 17 kwietnia 1919[29].
- ↑ W nawiasach w liczniku podano liczbę oficerów, a w mianowniku pozostałych żołnierzy
- ↑ Organizacja zgodna z rozkazem MSWojsk. nr 4944/t.og z 14 lipca 1919[29].
- ↑ W Częstochowie stacjonował też szwadron szkolny.
- ↑ a b szwadron niesformowany
- ↑ Zastępcą dowódcy pułku jesienią 1919 był ppłk Apoloniusz Wysocki[32]
- ↑ Wcześniej dowódcami tego (ówczesny II) dywizjonu byli rtm. Kulwiac i rtm. Panek[14].
- ↑ Dowódcą II dywizjonu jesienią 1919 był ppłk Mikołaj Sosnowski[32]
- ↑ rtm. Piotr Powszedni zginął w 1920 w czasie obrony Dubna[34]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Historia 2 pWSG ↓, s. 11.
- ↑ a b Historia 2 pWSG ↓, s. 1.
- ↑ Historia 2 pWSG ↓, s. 2.
- ↑ Historia 2 pWSG ↓, s. 4.
- ↑ a b Dominiczak 1975 ↓, s. 78.
- ↑ Zarządzenia organizacyjne 2 pWSG ↓, s. 1.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 82.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 278.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 279.
- ↑ a b c d e Zarządzenia organizacyjne 2 pWSG ↓, s. 2.
- ↑ a b Historia 2 pWSG ↓, s. 5.
- ↑ Zarządzenia organizacyjne 2 pWSG ↓, s. 9–10.
- ↑ Historia 2 pWSG ↓, s. 6.
- ↑ a b c d Historia 2 pWSG ↓, s. 7.
- ↑ a b Dominiczak 1975 ↓, s. 89.
- ↑ Materiały dyslokacyjne 2 pWSG ↓, s. 66.
- ↑ a b c Historia 2 pWSG ↓, s. 14.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 104.
- ↑ Zarządzenia organizacyjne 2 pWSG ↓, s. 7–8.
- ↑ a b c d e f Dominiczak 1975 ↓, s. 91.
- ↑ Zarządzenia organizacyjne 2 pWSG ↓, s. 15.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 93.
- ↑ a b Dominiczak 1975 ↓, s. 95.
- ↑ Zarządzenia organizacyjne 2 pWSG ↓, s. 17.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 96.
- ↑ Zarządzenia organizacyjne 2 pWSG ↓, s. 21.
- ↑ Zarządzenia organizacyjne 2 pWSG ↓, s. 18.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 280.
- ↑ a b c d OdeB WSG ↓, s. 1.
- ↑ OdeB WSG ↓, s. 12.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 278–279.
- ↑ a b Historia 2 pWSG ↓, s. 13.
- ↑ Spisy oficerów WSG ↓, s. 141.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 282.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4.
- Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
- Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
- Zarządzenia i wytyczne władz zwierzchnich dotyczące spraw organizacji, reorganizacji i dyslokacji oddziałów 2 pułku Wojskowej Straży Granicznej → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Materiały dotyczące spraw organizacyjnych i dyslokacyjnych 2 pułku Wojskowej Straży Granicznej. Raporty, meldunki, zapytania. 1919-1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Historie 2 pułku Wojskowej Straży Granicznej i jego dywizjonów → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Ordre de Bataille Wojskowej Straży Granicznej 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Zarządzenia Ministerstwa Spraw Wojskowych w sprawie reorganizacji i zmiany dyslokacji Wojskowej Straży Granicznej oraz uregulowania służby wartowniczej 1919 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Imienne spisy oficerów inspektoratu, pułków, samodzielnych dywizjonów i szkoły podoficerskiej Wojskowej Straży Granicznej. 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.