Order Korony Żelaznej (Włochy)

Order Korony Żelaznej
Ordre de la Couronne de Fer
Ordine della Corona Ferrea

Awers I lub II klasy (wz. 1810)
Awers III klasy
Gwiazda I klasy
Baretka I klasy
Baretka II klasy
Baretka III klasy
Ustanowiono	1805
Wycofano	1814
Kruszec	złoto lub srebro

Order Królewski Korony Żelaznej (fr. Ordre Royal de la Couronne de Fer, wł. Ordine Reale della Corona di Ferro) – order nadawany za zasługi od 1805 do 1814 w napoleońskim Królestwie Włoch; w 1815 przejęte przez Cesarstwo Austrii.

Historia

Żelazna Korona

Order został ustanowiony 5 czerwca 1805 roku przez Napoleona I, który po wyborze na króla Italii koronował się w Mediolanie 26 maja 1805. Do koronacji użyto pochodzącą z IX wieku Żelazną Koronę Longobardów, stąd nazwa orderu.

Napoleon, wielki mistrz orderu, podzielił nowy order na trzy klasy z limitem nadań:

• I klasa: Dygnitarzy (dignitaires) – 20 osób z roczną rentą 3 tys. lirów,
• II klasa: Komandorów (commandeurs) – 100 osób z rentą 700 lirów,
• III klasa: Kawalerów (chevaliers) – 500 osób z rentą 300 lirów,

ale dla żołnierzy z obywatelstwem francuskim przeznaczono dodatkowe 5 dygnitarstw, 25 komandorii i 200 kawalerii. 19 grudnia 1807 Napoleon rozszerzył order o 15 Dygnitarzy, 50 Komandorów i 300 Kawalerów.

Dewizą orderu było włoskie: DIO ME L’HA DATA, GUAI À CHI LA TOCCHERÁ (od 1809), a wcześniej francuskie: DIEU ME L’A DONNÈE, GARE À QUI Y TOUCHERA (pol. BÓG MI JĄ DAŁ, BIADA TEMU KTO JĄ DOTKNIE). Pierwsza ceremonia wręczenia odznaczeń odbyła się 15 maja 1806 w Mediolanie.

Urząd pierwszego kanclerza orderu pełnił od 16 lutego 1806 Ferdinando Marescalchi – minister spraw zagranicznych Królestwa Włoch. Nadań zaprzestano w 1814.

Cesarz Franciszek I Habsburg, po przyłączeniu Lombardo-Wenecji do Cesarstwa Austrii i przejęciu orderu w 1815, odnowił i zreformował go w dniu swych urodzin (12 lutego 1816) pod nową niemiecką nazwą Orden der Eisernen Krone.

Po śmierci Cesarza Francuzów w 1821 został on pochowany z tym orderem.

Insygnia

Odznaka orderowa, nazywana zwyczajowo krzyżem (franc. croix), w ogóle nie miała tego kształtu. Składała się z dwóch koron, jedna na drugiej i orła, do którego głowy mocowane było kółko łączące odznakę ze wstęgą orderową. Pierwsza korona, bynajmniej nie Żelazna Korona Longobardów, była otwartą koroną z kwiatonami (typ korony średniowiecznej) i obręczą pokrytą szaroniebieską emalią nawiązującą do nazwy orderu, z pozostawioną bez emalii skróconą dewizą: DIO ME LA DIEDE – GUAI A CHI LA TOCCA. Z niej wychylała się druga, dziesięciozębna korona z kulkami lub bez nich (typ korony antycznej), również emaliowana. Z niej z kolei wychylał się siedzący na wrzecionie gromu, zrywający się do lotu orzeł napoleoński. Na awersie, na dwóch środkowych zębach wyższej korony, umieszczony został, otoczony ornamentem sznurowym, złoty, owalny medalion z profilem Napoleona uwieńczonym tzw. Koroną Karola Wielkiego i emaliowanym na zielono wieńcem laurowym. Odznaki I i II klasy były wykonane w złocie, oznaka III klasy była srebrna. Odznaka I klasy była nieco większa od odznak klas II i III, będących tej samej wielkości. Jako szczególne wyróżnienie Napoleon nadawał oznaki z brylantami – taką otrzymał m.in. jego pasierb Eugeniusz de Beauharnais, wicekról Italii.

Stworzona we wrześniu 1806 gwiazda orderowa dla I klasy była początkowo haftowana, a później wykonywana wykonane w metalu. Posiadała sześć pęków promieni, w medalionie środkowym widniała głowa Napoleona otoczona dewizą orderu i wieńcem laurowym. Wstęga orderowa była żółtopomarańczowa z zielonymi krawędziami, w przypadku I klasy była to wielka wstęga noszona z prawego ramienia do lewego boku, w II klasie – wstążka z kokardą noszona na lewej piersi, a przy klasie III – taka sama wstążka lecz bez kokardy.

Odznaczeni

Spośród Polaków klasę Komandora otrzymały dwie osoby:

• gen. Jan Henryk Dąbrowski (1806),
• gen. Jan Dembowski (1806),

a klasę Kawalera m.in.:

• gen. Jan Michał Dąbrowski (1806),
• gen. Aleksander Rożniecki (1806),
• gen. Józef Grabiński (1806),
• gen. Sykstus Estko (1806),
• gen. Stanisław Klicki (1806),
• gen. Józef Kossakowski,
• gen. Jan Weyssenhoff (prawdop.),
• gen. Józef Chłopicki (1810).

Bibliografia

• Tadeusz Jeziorowski: The Napoleonic Orders. Ordery Napoleońskie. Warszawa: 2018 (ang. • pol.) ISBN 978-83-6229-07-0
• Péter Bodrogi, József Molnàr, Sándor Zeidler: Nagy magyar kitüntetéskönyv. A magyar àllam rendjelei és kitüntetései a Szent György rendtõl a Nagy Imre érdemrendig. Budapeszt: 2005 (węg.) ISBN 963-86721-1-0
• Johann Stolzer, Christian Steeb: Österreichs Orden vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Graz: Adeva, 1996 (niem.) ISBN 3-201-01649-7
• Gustav Adolph Ackermann: Ordensbuch sämtlicher in Europa blühender und erloschener Orden und Ehrenzeichen, Annaberg: 1855 (niem.)
• Václav Měřička: Orden und Ehrenzeichen der österreichisch-ungarischen Monarchie, Wiedeń/Monachium: 1974 (niem.)
• Robert Freiherr von Procházka: Österreichisches Ordenshandbuch. T. 1–4. Monachium: 1979 (niem.)
• Order Korony Żelaznej [w:] „Nowy leksykon PWN”. Warszawa: PWN, 1998, s. 845
• Korony Żelaznej, Order, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-11-20] .