Prochy (wieś w powiecie grodziskim)
52°06′35″N 16°18′06″E/52,109722 16,301667
| wieś | |
 Kościół parafialny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
178 |
| Strefa numeracyjna |
61 |
| Kod pocztowy |
64-050[2] |
| Tablice rejestracyjne |
PGO |
| SIMC |
0597535 |
Położenie na mapie gminy Wielichowo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu grodziskiego  | |
| 52°06′35″N 16°18′06″E/52,109722 16,301667[1]
| |
Prochy – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie grodziskim, w gminie Wielichowo[3]. Wieś leży na krawędzi Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej, pomiędzy Wielichowem a Wolsztynem, 4 km na południe od Rakoniewic[4][5]. Na południe od wsi przepływa Północny Kanał Obry[4][6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od drugiej połowy XIV wieku. Po raz pierwszy wymieniana w łacińskojęzycznym dokumencie z 1380 jako Prochy, Maior Prochy, 1389 Prochy, 1436 Maius Prochy, 1559 Prochi[7].
Tereny, na których leżała wieś, były jednak zasiedlone wcześniej niż podają to archiwalne, historyczne zapisy. Archeolodzy znaleźli w miejscowościi oraz w okolicy osady datowane na VII-X wiek, grodzisko wklęsłe z podwójnym wałem i śladami fosy datowane na VII-XIII wiek, grodzisko wklęsłe z VII-XIII wieku[7].
Miejscowość była wsią szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Trachów, którzy od nazwy wsi utworzyli swoje odmiejscowe nazwisko Proskich, a także do Kosickich, Tarnowskich, Szczodrowskich i Nagórskich. W 1450 miejscowość należała do powiatu kościańskiego Korony Królestwa Polskiego. Od 1380 należała do własnej parafii, a w 1510 w dekanacie Grodzisk[7].
Pierwszy raz wzmiankowana już w 1380, kiedy to bracia Sambor, Jan, Stanisław, Stępota i Maciej ufundowali kościół oraz ofiarowali na jego utrzymanie m.in. karczmę i ogród[6]. Dokument odnotował także młyn oraz łąkę zwaną Rudki. W 1404 Sambor z Proszkowa ustąpił połowę Proszkowa oraz połowę Tarnowy swemu bratu Maciejowi, a także wydzielił mu połowę Prochów oraz połowę młyna, poręczając również za swego syna Szczepana, że nie będzie przeciwstawiał się temu zapisowi[7].
W latach 1404-1434 jako dziedzic we wsi notowany był syn Sambora Szczepan Proski. W 1428 odnotował go wraz z synem Kasprem jako dziedziców niedzielnych w Prochach. W latach 1422-1449 własnosci we wsi posiadał także Janusz Tader Tarnowski z Prochów i Proszkowa. W 1432 dziedzinę Prochy kupił Oto Trach i zapowiedział ją w sądzie ziemskim. W 1436 prowadził on spór sądowy o młyn z Piotrem mieszczaninem wolsztyńskim, niegdyś młynarzem w Prochach. W 1437 woźny sądowy zapowiedział drogi boczne, łąki. pastwiska, lasy, zarośla i wszelkie pożytki dziedziny Prochy oraz Koniusz jako własność Oty. W latach 1449-1496 majętności odziedziczyli Stanisław Trach, wraz z braćmi Andrzejem i Wawrzyńcem synowie Ota Tracha z Prochów. W 1462 Andrzej Proski, syn Oty, brat Stanisława, Wawrzyńca i Jana oraz ojciec Wawrzyńca zapisał po 150 grzywien posagu oraz wiana swojej żonie Barbarze na dwóch częściach Prochów[7].
W 1476 Jan syn Mikołaja Kosickiego sprzedał Janowi Szczodrowskiemu 0,5 połowy wsi Tarnowa i Prochów z zastrzezeniem prawa wykupu za 200 grzywien. W 1478 sprzedał także z zastrzeżeniem prawa wykupu Barbarze żonie Jana Szczodrowskiego połowę wsi Tarnowa oraz Prochów, a także połowę łąki przynależnej do Tarnowy za 200 grzywien szer. groszy, zastrzegając sobie opłaty za korzystanie z zapustów i borów. POd koniec XV wieku właścicielami wsi byli bracia Kasper i Jan Proscy synowie Macieja Proskiego. W 1495 podzielili się dobrami: Kasper otrzymał Pochy i Proszkowo oraz sumę 20000 zapisaną u Jana Czarnkowskiego, a Jan otrzymał części w Kosiczynie i Chlastawie oraz sumę na Kluczewie. W 1598 Kasper Proski zapisał żonie Małgorzacie z domu Łąckiej 1500 złotych posagu oraz wiana na połowie Prochów oraz Proszkowa. W 1598 Kasper sprzedał z zastrzeżeniem prawa wykupu na 3 lata Marcinowi Nagórskiemu swoje wsie Prochy oraz Proszkowo za 4500 złotych[7].
Wieś odnotowano również w historycznych rejestrach podatkowych. W 1510 w Prochach było 3,5 łana osiadłego, połowa łana opuszczonego, dwa młyny korzeczne o jednym kole wodnym oraz wiatrak, a także las, zarośla, 5 karczm wraz z kotłami, w których warzono lokalne piwo oraz 9 zagród. W 1530 miał miejsce pobór od 3 łanów. W 1563 pobrano podatki od 3 łanów, młynów korzecznych o dwóch kołach, 5 karczm, w których warzono piwo. W 1564 w Prochach odnotowano 3,5 łana. W 1580 odbył się pobór od 3 łanów, 9 zagrodników, 6 komorników, 3 rzemieślników, owczarza od 20 owiec oraz dwóch młynów korzecznych[7].
W 1725 wybudowano nowy kościół[6]. Przed wiekami było to gniazdo rodowe Trachów Proskich. Pod koniec XVIII wieku Prochy były własnością Rozalii Kierskiej, a później Mielżyńskich[6].
Wskutek II rozbioru Polski w 1793 wieś przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Prochy należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej[8]. Prochy należały do okręgu wielichowskiego tego powiatu i stanowiły (wraz ze wsią Pruszkowo Olendry) odrębny majątek, którego właścicielem był wówczas Piotr Radoński[8]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Prochy liczyły 233 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 28 dymów (domostw)[8].
Pod koniec XIX wieku Prochy liczyły 14 domostw i 196 mieszkańców (katolicy i 12 protestantów)[6]. W miejscowości mieściła się cegielnia[6]. Prochy należały do hrabiostwa Platerów[6].
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa poznańskiego[4].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Liczba mieszkańców miejscowości w poszczególnych latach[6][8][9]:
| Rok | Ilość mieszkańców |
|---|---|
| 1837 | 233 |
| Koniec XIX wieku | 196 |
| 1998 | 189 |
| 2002 | 198 |
| 2009 | 201 |
| 2011 | 186 |
| 2021 | 178 |
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- kościół parafialny pw. św. Mikołaja, drewniany, zbudowany w II poł. XVIII wieku[4][5][10]
- późnobarokowy dwór, murowany, zbudowany pod koniec XVIII wieku[4][5][10]
-
Kościół parafialny -
Dzwonnica przy kościele -
Dwór -
Dwór
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 110160
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1050 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1761, 13 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-02-04].
- ↑ a b c d e Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6.
- ↑ a b c Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 416. ISBN 83-7079-589-7.
- ↑ a b c d e f g h Prochy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 45.
- ↑ a b c d e f g Gąsiorowski 1999 ↓, s. 813–817.
- ↑ a b c d Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 213.
- ↑ GUS - Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2023-07-11].
- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 42. [dostęp 2015-02-04].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Antoni Gąsiorowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. III, (L – Q), zeszyt 4, hasło „Prochy”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 1999, s. 813–817.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Siedziba gminy: Wielichowo
| Miasta | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi | |
| Dawne cz. wsi |
