65 Pułk Artylerii Lekkiej (II RP)

65 Pułk Artylerii Lekkiej

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1939
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Józef Krautwald de Annau
Działania zbrojne
kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	55 Dywizja Piechoty (rezerwowa)

65 Pułk Artylerii Lekkiej (65 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

Pułk nie istniał w organizacji pokojowej wojska. Został sformowany zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”.

65 pal w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

65 pułk artylerii lekkiej został zmobilizowany w dniach 24–27 sierpnia 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym. Jednostką mobilizującą był 21 pułk artylerii lekkiej w Bielsku dla dowództwa 65 pal oraz I i III dywizjonów, a także 23 pułk artylerii lekkiej dla II dywizjonu. Pułk był jednostką organiczną artylerii 55 Dywizji Piechoty (rezerwowej) Armia „Kraków”. Po zakończeniu mobilizacji III/65 pal haubic 100 mm, został podporządkowany dowódcy 1 Brygady Górskiej Strzelców i w jej składzie walczył w kampanii wrześniowej.

W skład 65 pal, w miejsce III dyonu, został włączony 64 dywizjon artylerii lekkiej, tak więc wszystkie trzy dyony pułku były uzbrojone 75 mm armaty wz. 1897.

Działania bojowe

W obronie Śląska

1 września 1939 roku II dywizjon 65 pal przebywał w odwodzie Grupy Operacyjnej "Śląsk" gen. bryg. Jana Jagmin-Sadowskiego w rejonie Czeladzi. 65 pułk artylerii lekkiej w składzie I dywizjonu i 64 dywizjonu artylerii lekkiej wspierał walki zgrupowania 55 DP rez. płk. Józefa Gizy na „Reducie mikołowskiej”. Duże straty od ostrzału niemieckiej artylerii poniosła 2 bateria armat, która również została spenetrowana przez niemieckie grupy dywersyjne. Po południu 2 września II/65 pal wszedł w skład zgrupowania 203 pułku piechoty ppłk. Albina Rogalskiego, 2 i 3 września wspierał walki zgrupowania na przyczółku nad Przemszą w rejonie Chełmka. Był ostrzeliwany przez artylerię niemiecką, ponosząc znaczne straty osobowe. 4 września dywizjon II/65 pal został przydzielony do wsparcia 201 pułku piechoty rez., w trakcie odwrotu ze Śląska postępując w straży tylnej 55 DP rez. na skraju lasu Rudno wsparł walkę piechoty z kolumną pancerną 5 Dywizji Pancernej, gdzie poniósł straty.

Walki odwrotowe ku Wiśle

Wycofując się na wschód od Krakowa 6 września II dywizjon walczył w obronie przepraw na rzece Szreniawie powstrzymując natarcie niemieckich kolumn pancernych i zmotoryzowanych pod Przesławicami, Piotrkowicami, Gniazdowicami i Chorążycami wraz 201 pp rez. Prowadził obronę przeciwpancerną i powstrzymał natarcie niemieckiej piechoty zmotoryzowanej i czołgów ze wsparciem artylerii. I dywizjon w nocy 6/7 września w rejonie Proszowic wspólnie z 204 pułkiem piechoty stoczył walkę nocą, w której poniósł straty szczególnie w szeregach 2 baterii. Następną walkę stoczył w rejonie Kazimierzy Wielkiej w obronie kolumny marszowej 204 pp i oddziałów dywizyjnych 55 DP rez. W walce z czołgami utracił 3 armaty. W nocy 6/7 września II dywizjon 65 pal wsparł atak 201 pp rez. na niemiecką piechotę zmotoryzowaną w Klimontowie, przyczyniając się do jej wyparcia z miejscowości. 7 września od godz. 11.00 II dywizjon kilkakrotnie celnym ostrzałem powstrzymał czołgi niemieckie atakujące kolumnę dywizji w rejonie Cudzynowic i Budzynia, a później Jakuszowicach w rejonie przepraw przez rzekę Nidzicę. W walkach tych dywizjon zadał duże straty oddziałom niemieckim, przewyższające własne straty. 8 września od rana II/65 pal wspierał obronę piechoty na odcinku Piasek Wielki-folwark Budzyń. Ok. godz. 15.00 prowadził pojedynek artyleryjski z niemieckimi bateriami, następnie ostrzelał usiłujące zająć stanowiska wyjściowe do natarcia niemieckie czołgi. Nocą 8/9 września wykonał marsz w rejon Stopnicy. 9 września II dywizjon od godz. 11.00 do zmroku pod Stopnicą nad rzeką Czarną (Kłodnią), wsparł walki 201 pp rez. o miasto, w trakcie walk ostrzelał skutecznie niemieckie czołgi. Kolejnej nocy II dywizjon maszerował i dotarł 10 września do Wilkowej, a następnie do Kłody gdzie zorganizował obronę wspólnie z 201 pp rez. Od godz. 9.00 II dywizjon toczył zacięte walki z niemiecką bronią pancerną, ale jednocześnie stanowiska ogniowe były ostrzeliwane przez niemiecką artylerię, baterie 5 i 6 poniosły ciężkie straty. Dowódcy baterii por. Edward Maciaszczyk i por. Józef Wincenty Łukaszewicz zostali ciężko ranni.

Walki od Wisły do Sanu

Po kolejnym nocnym marszu 65 pal dotarł do Osieka. 11 września 65 pal został rozdzielony działonami do oddziałów piechoty jako artyleria przeciwpancerna i towarzysząca. Wspierał walki w obronie Osieka w ciężkich walkach poległo 18 artylerzystów, a 19 odniosło ciężkie rany. Obronę 201 pp rez. wspierała bateria 3/65 pal. Szczególnie ucierpiał I dywizjon, podczas przechodzenia Osieka z rąk do rąk utracił 8 armat. Całkowicie unicestwione zostały 1 i 2 baterie. 3 bateria poniosła ciężkie straty osobowe szczególnie ciężkie w obsadzie dowódczej. Baterie II/65 pal po wyczerpaniu całkowicie amunicji przeprawiły się w pierwszej kolejności przez Wisłę nie angażując się w dalsze walkę oraz z uwagi na ciężkie straty poniesione w dniu poprzednim. 12 i 13 września maszerował wraz z dywizją w kierunku Sanu, gdzie w rejonie Brandwicy przeprawił się przez rzekę. 13 i 14 września organizował obronę przedmościa, a następnie linii Sanu na odcinku Brandwica-Kłyżów.

Walki w południowej Lubelszczyźnie

Nocą 15/16 września II/65 dal maszerował wraz z 201 pp rez. po trasie Dąbrowica, Dereźnia Solska w rejon Majdanu. W czasie marszu pod Dereźnią piechota i dywizjon zostały silnie ostrzelane przez niemiecką artylerię, w wyniku czego piechota została odcięta i wycofała się do lasu pod Dąbrowicą, a bateria 5/65 pal została zniszczona niemieckim natarciem. Pozostałe baterie wspierały walki 201 pułku piechoty pod Dereźnią. Później w rejonie Biłgoraja i Puszczy Solskiej, artylerzyści 65 pal ponieśli znaczne straty szczególnie osobowe.

Udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim

17 września reszta II dywizjonu dotarła do Górecka Kościelnego, a 18 września osiągnęła rejon Łuszczacza i Ulowa. 65 pal przystępując do bitwy pod Tomaszowem Lubelskim zebrał 22 działa, część, to armaty i haubice uzyskane po wcieleniu pododdziałów i pojedynczych działonów z innych oddziałów artylerii. 19 września baterie 4 i 6 wspierały walki 3 pułku strzelców podhalańskich pod Łuszczaczem. Po godz. 17.00 bateria 4/65 pal wspierała walki resztek 201 pp rez. i batalionu III/4 pułku strzelców podhalańskich w rejonie Ulowa. Przed wieczorem 19 września z pozostałości II dywizjonu utworzono zbiorczą pięcio-działową baterię pod dowództwem por. Jerzego Goinki została przydzielona do dyspozycji dowódcy artylerii 23 Dywizji Piechoty z zadaniem wsparcia natarcia piechoty tej dywizji na Tomaszów Lub. Z I dywizjonu sformowano mieszaną baterię siedmio-działową pod dowództwem kpt. Kazimierza Ryłko. Bateria por. Jerzego Goinki podczas wsparcia 201 pp utraciła w walce ponad 50 żołnierzy poległych i rannych. Bateria zbiorcza kpt. Kazimierza Ryłki wystrzelała całą amunicje przy wsparciu 23 DP. W trakcie niemieckich kontrataków po wyczerpaniu amunicji prowadzono walki przy użyciu broni ręcznej na linii ogniowej baterii. Na pozycje niemieckie wokół Tomaszowa baterie wykonały nawały ogniowe resztą amunicji. W nocy pozostałość 65 pal sformowała kolumnę marszową mającą maszerować w kierunku lasów Hrebenne. Z uwagi na zatłoczenie dróg nie dołączyły pozostałości 65 pal do pozostałości 55 DP rez. 20 września pozostałości pułku czterokrotnie zostały silnie ostrzelane przez niemiecką artylerię tracąc przeszło 50 poległych i rannych żołnierzy oraz liczne konie, po czym rozproszyły się. Bateria zbiorcza II dywizjonu w rejonie Maził dostała się do niemieckiej niewoli w godzinach popołudniowych 20 września. W części sprawnych armatach ukryto zamki i sprzęt optyczny. Pozostali żołnierze pułku dołączyli do utworzonej z kanonierów kompanii piechoty i usiłowali przebić się na południe kraju, jednak bez skutku.

Organizacja wojenna i obsada personalna pułku

Dowództwo
dowódca pułku	ppłk Józef Krautwald de Annau
adiutant	kpt. Kazimierz Picheta, por. Seweryn Tadeusz Smólski?
oficer zwiadowczy	ppor. rez.Jan Sumiński
oficer łączności	ppor. rez. Włodzimierz Żebrowski
I dywizjon armat 75 mm
dowódca dywizjonu	kpt. Kazimierz Ryłko
dowódca 1 baterii	ppor. Ryszard Stanisław Toczkowski
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Jan Franciszek Jakubiec
oficer ogniowy	ppor. rez. Wiktor Duda
dowódca 2 baterii	por. rez. Józef Góralczyk, por. rez. Mieczysław Lewinger
dowódca 3 baterii	por. Stanisław Juraszek
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Jan Franciszek Lux
oficer ogniowy	por. rez. Jan Piotr Sarama
II dywizjon armat 75 mm
dowódca dywizjonu	mjr Franciszek Talarczyk
adiutant dywizjonu	ppor. rez. Bogusław Piwowarczyk
dowódca 4 baterii	por. Jerzy Rudolf Goinka
oficer ogniowy	ppor. rez. Wacław Michał Hubicki
dowódca 5 baterii	por. Edward Maciaszczyk
dowódca 6 baterii	por. Józef Wincenty Łukaszewicz
III dywizjon haubic 100 mm
dowódca dywizjonu	mjr Józef Kozieł
dowódca 7 baterii	por. Kazimierz Szych
dowódca 8 baterii	por. Jan Tomaszewski
dowódca 9 baterii	ppor. Stanisław Szkuta
64 dywizjon artylerii lekkiej
dowódca dywizjonu	kpt. Marian Leźnicki
dowódca 1 baterii	ppor. Zbigniew Skolimowski

Bibliografia

• Władysław Steblik, Armia „Kraków” 1939 wyd. II, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989, ISBN 83-11-07434-8 .
• RomanR. Łoś RomanR., Artyleria polska 1914-1939, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991, ISBN 83-11-07772-X, OCLC 830057069 .
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975
• Piotr Sadowski, Krzysztof Pięciak: Wielka Księga Piechoty Polskiej tom nr 52 Brygady Górskie Strzelców cz.1. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020. ISBN 978-83-8164-445-7.
• Leszek Szostek: 23 Pułk Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich zeszyt 86. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997. ISBN 83-87103-25-X.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich tom 2 artyleria i lotnictwo. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-098-0.
• Jan Przemsza-Zieliński: Pułki Śląskie w wojnie polsko-niemieckiej 1939 roku. Sosnowiec: Sosnowiecka Oficyna Wydawniczo-Autorska Sowa Press, 1991.