Pan Geldhab

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pan Geldhab
Ilustracja
Strona wydania z 1826
Autor

Aleksander Fredro

Typ utworu

komedia

Data powstania

1818

Wydanie oryginalne
Język

polski

Data wydania

1826

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Pan Geldhab. Komedia w trzech aktach, wierszem – trzyaktowa komedia Aleksandra Fredry napisana w 1818. Prapremiera odbyła się w Warszawie 7 października 1821.[1][2]

Opis[edytuj | edytuj kod]

Fragmenty sztuki wydrukowane zostały w 1823 w warszawskim czasopiśmie „Kurier dla Płci Pięknej” (nr 23)[3]. Cała sztuka po raz pierwszy została opublikowana w 1826 w tomie I zbiorowego wydania dzieł Fredry (s. 5–84)[4]. Odpis pierwotnego brulionu sztuki, z zanotowaną przez autora na okładce datą powstania sztuki 1818, przechowywany jest w Ossolineum[4]. Na podstawie tego egzemplarza sporządzony został obcą ręką odpis na czysto, uwzględniający poprawki autora, znajdujący się w zbiorach PAN[3]. W Lwowie zaś znajdowała się kopia utworu z 1823 z odręcznymi poprawkami autora, sporządzona dla cenzury lwowskiej w związku z planowanym zbiorowym wydaniem komedii[3].

Główny bohater[edytuj | edytuj kod]

Nazwisko tytułowego bohatera jest nazwiskiem znaczącym i oznacza tego który ma pieniądze (niem. Geld - pieniądze i haben - mieć).[5] Pan Geldhab łączy w sobie pychę i skąpstwo. W krótkim czasie dorobił się majątku na dostawach dla wojska. Lubi chełpić się swoim majątkiem i pozycją, a jednocześnie brak mu manier odpowiednich dla środowiska, do którego aspiruje. Do tego żal mu rozstawać się z pieniędzmi, co rodzi wiele komicznych sytuacji, np. pan Geldhab każe scedzić resztki wina do jednej butelki tuż po tym, jak przechwalał się luksusem i przepychem w swym domu. Podobne cechy charakteru prezentowali bohaterowie komedii Moliera (Skąpiec oraz Mieszczanin szlachcicem), a w literaturze polskiej - Pysznoskąpski, bohater komedii Adama Kazimierza Czartoryskiego pt. Mniejszy koncept jak przysługa (1777). [6]

Fabuła[edytuj | edytuj kod]

Akcja toczy się w czasach Księstwa Warszawskiego. Pan Geldhab, chcąc awansować społecznie, planuje wydać swą córkę Florę za Księcia Rodosława. Księciu (zubożałemu utracjuszowi) jest to również na rękę ze względu na sowity posag Flory, choć w rzeczywistości gardzi Geldhabem. Nieoczekiwanie pojawia się narzeczony Flory, żołnierz napoleoński i patriota - Lubomir. Lubomir wraz ze swym sprzymierzeńcem Majorem, próbują zapobiec małżeństwu. Są przekonani, że zostało ono zaaranżowane przez Geldhaba wbrew woli córki, która przecież gorąco kochała Lubomira przed jego wyjazdem na wojnę. Okazuje się jednak, że Florę również kusi tytuł księżnej i związany z tym awans społeczny, zatem w sposób bezwzględny odtrąca Lubomira. Lubomir jest zrozpaczony, przyjmuje to jednak z godnością i zwraca dane słowo. Tymczasem nadchodzi Książę Rodosław i oświadcza, że zrywa zaręczyny. Otrzymał bowiem nagle duży spadek i małżeństwo z Geldhabówną nie jest mu już potrzebne. Udając, że chodzi jedynie o szacunek dla miłości Flory i Lubomira, odchodzi i pozostawia zawiedzionych pana Geldhaba i Florę. Major podsumowuje sytuację:

Nadtoś myślał o księstwie, gdy Książę o groszu / Tak osiadłeś na lodzie, a panna na koszu.[7]

Inscenizacje (wybór)[8][edytuj | edytuj kod]

Alojzy Żółkowski w roli pana Geldhaba
Teatr Rok premiery Reżyseria
Teatr Stary w Krakowie 1823
Teatr lwowski 1824
Teatr Rozmaitości w Warszawie 1846
1865
1901
Teatr Miejski we Lwowie 1900
Teatr Miejski w Bygdoszczy 1920 Antoni Siemaszko
1928 Leszek Stępowski
1949 Kazimierz Szubert
Teatr Nowy im. Heleny Modrzejewskiej w Poznaniu 1926 Kazimierz Korecki
Teatr im. Aleksandra Fredry w Warszawie 1926
Teatr Narodowy w Warszawie 1930 Józef Śliwicki
Zespół Objazdowy Reduty 1931
Teatr Ateneum w Warszawie 1936 Stanisława Perzanowska
Teatr Młodego Widza w Krakowie 1949 Karol Frycz
Teatr Polski Bielsko-Cieszyn 1949 Kazimierz Szubert
Teatr Powszechny w Warszawie 1950 Karol Borowski
Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi 1951 Stanisław Łapiński
Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku 1953 Tadeusz Kozłowski
Bałtycki Teatr Dramatyczny w Koszalinie 1956 Juliusz Lubicz-Lisowski
Teatr Nowy w Łodzi 1964 Stanisław Łapiński
Teatr im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie 1966 Jan Ciecierski
Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu 1971 Krzysztof Rościszewski
Lubuski Teatr im. Leona Kruczkowskiego w Zielonej Górze 1973 Bogdan Augustyniak
Teatr im. Stefana Jaracza Olsztyn-Elbląg 1973 Zdzisław Wardejn
Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach 1976 Bolesław Mierzejewski
Teatr Dramatyczny w Gdyni 1979 Jarosław Kuszewski
Teatr Polski w Warszawie 1980 Jan Świderski
Teatr Polski w Szczecinie 2015 Janusz Cichocki
Mieczysław Frenkel w roli pana Geldhaba

Spektakle radiowe[edytuj | edytuj kod]

Spektakle telewizyjne[edytuj | edytuj kod]

  • Pan Geldhab (1968, reż. Jan Świderski)[12][13]
  • Pan Geldhab (1993, reż. Andrzej Łapicki)[14][15]

Odtwórcy głównej roli[edytuj | edytuj kod]

Jak o pierwszy w roli pana Geldhaba wystąpił Bonawentura Kudlicz. Następnie rolę tę grali m.in.: Józef Benda, Aleksander Carmantrand, Kazimierz Błaszczyński, Tadeusz Chmielewski, Mieczysław Frenkel, Edward Gudowski, Stefan Jaracz, Stanisław Łapiński, Wiesław Michnikowski, Jan Nepomucen Nowakowski, Józef Rychter, Tadeusz Szaniecki, Zbigniew Szpecht, Jerzy Śliwa i Alojzy Gonzaga Jazon Żółkowski.[1][8]

  • Afisz, Kijów, 1854
    Afisz, Kijów, 1854
  • Afisz, Teatr Polski, Kraków, 1866
    Afisz, Teatr Polski, Kraków, 1866
  • Afisz, Teatr Miejski, Kraków, 1901
    Afisz, Teatr Miejski, Kraków, 1901
  • Afisz, Teatr Narodowy, Warszawa, 1931
    Afisz, Teatr Narodowy, Warszawa, 1931

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Mieczysław Inglot, "Pan Geldhab" w teatrze, [w:] Aleksander Fredro, Pan Geldhab : komedia w trzech aktach wierszem, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, 1984, s. 26-29, ISBN 83-04-01835-7.
  2. ↑ Kazimierz Wyka, Pan Geldhab. Komedia we 3 aktach wierszem, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 136.
  3. ↑ a b c Pigoń 1955 ↓, s. 450.
  4. ↑ a b Pigoń 1955 ↓, s. 449.
  5. ↑ Jan Zaleski, Nazwiska znaczące w utworach Aleksandra Fredry [online], Repozytorium Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie [dostęp 2023-08-21].
  6. ↑ Mieczysław Inglot, W kręgu bohaterów komedii, [w:] Aleksander Fredro, Pan Geldhab : komedia w trzech aktach wierszem, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, 1984, s. 7-18, ISBN 83-04-01835-7.
  7. ↑ Aleksander Fredro, Pan Geldhab : komedia w trzech aktach wierszem, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1984, s. 122, ISBN 83-04-01835-7.
  8. ↑ a b Pan Geldhab, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (sztuki). [dostęp 2023-07-06].
  9. ↑ Pan Geldhab, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2023-07-06].
  10. ↑ Pan Geldhab, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2023-07-06].
  11. ↑ Pan Geldhab [online], Polskie Radio, 10 lutego 2023 [dostęp 2023-07-06].
  12. ↑ Pan Geldhab, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2023-07-06].
  13. ↑ Pan Geldhab [online], FilmPolski.pl [dostęp 2023-07-06].
  14. ↑ Pan Geldhab, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2023-07-06].
  15. ↑ Pan Geldhab [online], FilmPolski.pl [dostęp 2023-07-06].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Stanisław Pigoń: Komentarz. W: Aleksander Fredro: Komedie. Seria pierwsza I. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1955, s. 345–525, seria: Pisma wszystkie.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Twórczość Aleksandra Fredry
Dramaty
1815–1842
1852–1867
Wiersze
Proza
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pan_Geldhab&oldid=72863815”