Grzyby wielkoowocnikowe Polski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Muchomor czerwony Amanita muscaria

Grzyby wielkoowocnikowe Polski – nieformalna grupa grzybów wielkoowocnikowych (Macromycetes, wyróżnianych ze względów użytkowych, a nie taksonomicznych), naturalnie występujących na terenie Polski. W Polsce stwierdzono około 3600 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, przy czym dokładna liczba zależy od przyjętej definicji[1], a szacuje się, że występuje około 5500 gatunków[2]) (w sensie systematycznym, wliczając wszystkie podstawczaki i workowce)[3] oraz 200-300 gatunków grzybów wielkoowocnikowych wykorzystywanych użytkowo.

Zakres stosowania pojęcia[edytuj | edytuj kod]

Grzyby wielkoowocnikowe to takie, które można zauważyć bez posługiwania się lupą[4][5], których owocniki mierzą co najmniej 5 cm wysokości lub szerokości, są więc dostrzegalne gołym okiem[3]. Mykolodzy za wielkoowocnikowe uznają również grzyby o mniejszych, kilkumilimetrowych owocnikach[6], które nie są ujmowane w popularnych atlasach grzybów. Część grzybów jest uznawana przez jednych mykologów za mikroskopijne, a przez innych za makroskopijne[1].

Dawniej oraz współcześnie w powszechnym rozumieniu pod pojęciem „grzyby”, kryją się grzyby wielkoowocnikowe. W wielu popularnych atlasach grzybów nawet nie precyzuje się pojęcia, że grzyby w naukowym rozumieniu to znacznie szersza i bardziej różnorodna grupa organizmów (np.[7][8][2]). Pojęcie "grzyby wielkoowocnikowe" pojawiło się dla odróżnienia popularnego (nienaukowego) rozumienia grzybów od współcześnie rozumianej dużej grupy organizmów, jakimi są grzyby. Grzyby wieloowocnikowe są więc zbiorczą i nieformalną grupą grzybów (z punktu widzenia specjalisty), wyróżnianą ze względów użytkowych (na dodatek wyróżnianą niezbyt precyzyjnie - dlatego listy grzybów wielkoowocnikowych w poszczególny opracowaniach mogą się nieco różnić).

Znaczenie użytkowe[edytuj | edytuj kod]

Grzyby wielkoowocnikowe wytwarzają dobrze widoczne owocniki (ważne przede wszystkim z kulinarnego punktu widzenia). Obejmują przede wszystkim grzyby jadalne – czyli wybrane gatunki grzybów wielkoowocnikowych, uznane za smaczne, a przynajmniej nietrujące. Ze względu na podobieństwo oraz możliwość pomyłki w obrębie nieformalnej grupy grzybów wielkoowocnikowych znajdują się grzyby niejadalne – wytwarzające nietoksyczne owocniki, jednak z różnych względów nie nadające się do spożycia, lub przynajmniej nieprzydatne kulinarnie oraz grzyby trujące – grzyby zawierające substancje trujące w ilości toksycznej dla człowieka np. muchomor sromotnikowy[7][8][2].

Systematyka i liczba gatunków[edytuj | edytuj kod]

Jak już było wspomniane wyżej, grzyby wielkoowocnikowe to grupa sztuczna, ale użyteczna z praktycznego punktu widzenia[9], wydzielona na podstawie rozmiarów, a nie pokrewieństwa ewolucyjnego. W sensie naukowym i systematycznych skupiają przedstawicieli podstawczaków (np. pieczarki, borowiki) i workowców (np. smardze, trufle)[10].

W Polsce udokumentowano występowanie 3630 gatunków grzybów (przypuszcza się, że występuje ich 125 000 gatunków), w tym 3198 gatunków grzybów właściwych (Fungi), (a szacuje się, że występuje ich 11 840[11].) Spośród grzybów wielkoowocnikowych wykazano występowanie 512 gatunków workowców (Ascomycota) i 2077 gatunków podstawczaków (Basidiomycota)[11]. Przypuszcza się jednocześnie, że w Polsce występuje 5170 gatunków Basidiomycota[11].

Do krajowych grzybów wielkoowocnikowych ważnych z użytkowego punktu widzenia należy około 200-300 gatunków (grzyby jadalne, niejadalne, trujące). A więc nie obejmują wszystkich gatunków podstawczaków i workowców (bo wyróżniane są ze względów użytkowych a nie systematycznych i naukowych).

Przegląd grzybów wielkoowocnikowych Polski[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na fakt, iż skład gatunkowy grzybów różny jest w poszczególnych regionach geograficznych, lista (spis) gatunków grzybów wielkoowocnikowych Polski różni się od podobnych list z innych krajów Europejskich, a w odniesieniu do innych kontynentów różnice te są dużo większe.

Na poniższej liście przeglądowej wymienionych jest tylko około 800 gatunków grzybów wielkoowocnikowych Polski. Są to gatunki najpospolitsze lub rzadkie ale z różnych powodów zasługujące na uwagę oraz gatunki chronione[4][5][12][13].

Łacińskie nazwy gatunkowe są dostosowane do obowiązujących w Index Fungorum[14] (stan na 1 grudnia 2012 roku, w niektórych przypadkach aktualizowane później).

Objaśnienia[12]:
● gatunek objęty ochroną gatunkową ścisłą
○ gatunek objęty ochroną gatunkową częściową

Gromada: Ascomycota (workowce)[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Pezizales (kustrzebkowce)[edytuj | edytuj kod]

Piestrzenica kasztanowata
Smardz jadalny
Uchówka ośla
Czarka szkarłatna

Rząd: Geoglossales[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Helotiales (tocznikowce)[edytuj | edytuj kod]

Dwuzarodniczka cytrynowa

Rząd: Hypocreales[edytuj | edytuj kod]

Buławinka czerwona

Rząd: Xylariales[edytuj | edytuj kod]

Próchnilec gałęzisty

Rząd: Onygenales[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Eurotiales[edytuj | edytuj kod]

Gromada: Basidiomycota (podstawczaki)[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Pucciniales[edytuj | edytuj kod]

Nagoć goździeńcowata na jałowcu pospolitym - zbliżenie.

Rząd: Platygloeales (płaskolepkowce)[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Helicobasidiales[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Naohideales[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Cystobasidiales[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Heterogastridiales[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Septobasidiales (czerwcogrzybowce)[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Atractiellales (lepkogłówkowce)[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Ustilaginales (grzyby głowniowe)[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Exobasidiales (płaskoszowce)[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Tremellales (trzęsakowce)[edytuj | edytuj kod]

Trzęsak pomarańczowożółty Tremella mesenterica razem z żywicielską powłocznicą Peniophora

Rząd: Dacrymycetales (łzawnikowce)[edytuj | edytuj kod]

Łzawnik rozciekliwy

Rząd: Sebacinales[edytuj | edytuj kod]

Uszak bzowy

Rząd: Auriculariales (uszakowce)[edytuj | edytuj kod]

Płomykowiec galaretowaty

Rząd: Cantharellales (pieprznikowce)[edytuj | edytuj kod]

Lejkowiec dęty

Rząd: Hymenochaetales (szczecinkowce)[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Trechisporales[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Polyporales (żagwiowce)[edytuj | edytuj kod]

Żółciak siarkowy
Lakownica żółtawa
Żagiew łuskowata

Rząd: Thelephorales (chropiatkowce)[edytuj | edytuj kod]

Kolczakówka kasztanowata
Chropiatka pospolita

Rząd: Russulales (gołąbkowce)[edytuj | edytuj kod]

Powłocznica cielista
Mleczaj rydz

Rząd: Boletales (borowikowce)[edytuj | edytuj kod]

Krwistoborowik szatański
Gnilica mózgowata
Krowiak podwinięty
Tęgoskór cytrynowy
Maślak sitarz

Rząd: Agaricales (pieczarkowce czyli bedłkowce)[edytuj | edytuj kod]

Pieczarka łąkowa (pieczarka polna)
Muchomor czerwony
muchomor zielonawy (muchomor sromotnikowy)
Goździeniec purpurowy
Twardzioszek czosnkowy
Kubecznik pospolity
Opieńka miodowa
Boczniak ostrygowaty
Łuskwiak nastroszony
Gąska niekształtna
Pałecznica rurkowata

Rząd: Gloeophyllales (niszczycowce)[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Corticiales[edytuj | edytuj kod]

Rząd: Gomphales (siatkolistkowce)[edytuj | edytuj kod]

Koralówka strojna

Rząd: Phallales (sromotnikowce)[edytuj | edytuj kod]

Gwiazdosz frędzelkowany
Sromotnik smrodliwy (sromotnik bezwstydny)

(sromotnik bezwstydny)

Rząd: Hysterangiales[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Anna Kujawa. Ochrona grzybów wielkoowocnikowych w Polsce – stan aktualny, problemy i wyzwania Głos w dyskusji. „Przegląd Przyrodniczy”. XXI (2), s. 42-51, 2010. Klub Przyrodników. (pol.). 
  2. a b c Markus Flück, Atlas grzybów, oznaczanie, zbiór, użytkowanie. Delta W-Z, Warszawa
  3. a b Patrycja Zarawska, Atlas grzybów, Warszawa: Wydawnictwo SBM, 2013, ISBN 978-83-7845-333-8, OCLC 852947801.
  4. a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie.. Wyd. IV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988. ISBN 83-09-00714-0.
  5. a b Aurel Dermek: Grzyby.. Wyd. IV. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1981. ISBN 83-217-2357-8.
  6. Anna Kujawa. Od grzybiarza do mykologa. „Bociek”. 104 (4), s. 12-14, 2010. Klub Przyrodników. ISSN 1426-3904. (pol.). 
  7. a b Hans E. Laux, Atlas grzybów jadalnych i trujących. Wydawnictwo RM, Warszawa 2008
  8. a b Bruno Henning, Atlas grzybów. PWRiL, Warszawa 1986
  9. Boris Ivancevic, Mitko Karadelev. Overview of fungi species in Prespa National Park (Albania). „International Journal of Ecosystems & Ecology Sciences”. 3 (4), s. 679, September 2013. [dostęp 2014-01-24]. (ang.). 
  10. Beatrice Senn-Irlet, Jacob Heilmann-Clausen, David Genney, Anders Dahlberg: Guidance for Conservation of Macrofungi in Europe. October 2007. [dostęp 2014-01-24]. Cytat: Document prepared for The Directorate of Culture and Cultural and Natural Heritage Council of Europe. Strasbourg. (ang.).
  11. a b c Różnorodność biologiczna Polski, Roman Andrzejewski (red.), Andrzej Weigle (red.), Warszawa: Wyd. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2003, ISBN 83-85908-75-7, OCLC 830542960.
  12. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów., Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 [dostęp 2014-10-27].
  13. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną., Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765 [dostęp 2012-11-27].
  14. Index Fungorum. [dostęp 2012-12-01].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Patrycja Zarawska, Atlas grzybów, Warszawa: Wydawnictwo SBM, 2013, ISBN 978-83-7845-333-8, OCLC 852947801.
  • Różnorodność biologiczna Polski, Roman Andrzejewski (red.), Andrzej Weigle (red.), Warszawa: Wyd. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2003, ISBN 83-85908-75-7, OCLC 830542960.
  • Markus Flück, Atlas grzybów, oznaczanie, zbiór, użytkowanie, Helena Terpińska-Ostrowska (tłum.), Warszawa: Delta W-Z, [1995], ISBN 83-7175-337-3, OCLC 749166582.
  • Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. Wiltbild, Warszawa 2011, ISBN 978-83-258-0588-3
  • Hans E Laux, Atlas grzybów jadalnych i trujących, Urszula Bartoszuk-Bruzzone (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo RM, 2008, ISBN 978-83-7243-670-2, OCLC 297554381.
  • Bruno Henning, Atlas grzybów. PWRiL, Warszawa 1986, ISBN 83-09-00430-3
  • Marek Snowdarski, Atlas grzybów. Wydawnictwo Pascal, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7552-0682
  • Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie. Wyd. II zmienione, Warszawa: PWRiL, 1983, ISBN 83-09-00714-5, OCLC 830225265.
  • Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie. Wyd. III, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0, OCLC 69482403.
  • Atlas tržních a jedovatých hub. Praha 1983, 271 str.